Gegijzeld: weg helikopterview, weg verbinding

Een rij van drie bij drie, met tussen elk persoon ongeveer een halve meter afstand. Er gebeurt nog niets in de ruimte. Mijn reclasseringscollega’s en ik staan daar te wachten en de spanning is om te snijden. We weten dat we onderdeel zijn van een gijzelingsoefening en leren om te gaan met escalatie versus de-escalatie. Daarvoor is het belangrijk dat wijzelf weten wat wij doen onder spanning en stress. Dat is wat ik mij voorhoud in deze setting: “Ooit word ik hier beter van”.

En dan komt er een grote donkere man binnen. In mijn perceptie wel twee bij twee meter. Met grote spierballen waarmee je niet geconfronteerd wilt worden. Je snapt dat de ruimte ineens een stuk kleiner is geworden. De man wurmt zich tussen mijn collega’s door, mompelt hier en daar wat, gaat dicht op een collega staan met zijn grote ogen. Even denk ik dat hij mij voorbijgaat.

Maar ik heb het mis.

Zijn twee bij twee postuur wrijft zich tegen mijn lichaam aan en mompelt een Tjoeri (een Caribische klank dat minachting, verontwaardiging of afkeur uitdrukt). Ik heb de klank al iets te vaak gehoord, die doet mij niet meer zoveel. Maar daar stopt hij niet. “Tssssssss, meisje, ik ken jouw soort, ik ga je later pakken, wacht maar”. Mijn hele lijf krimpt in elkaar, mijn lichaam wordt zacht, ademhaling lager, spiertonus weg. Freeze!

Mijn perceptie van zijn macht over mij neemt de overhand. De man pakt mij beet en hij haakt mijn nek tussen zijn biceps. Hij sleept mij mee naar achter, waar mijn mentor door de stress zachtjes begint te giechelen. Deze stress ervaart hij doordat zijn jonge reclasseringsmentee wordt beetgepakt.
De grote man en ik staan nu tegenover mijn mentor. Hij schreeuwt: “Zie je nu wat je doet? Is jouw schuld!” Mijn mentor lacht alleen nog maar harder. Maar ineens stopt hij. Hij begrijpt het signaal en herpakt zich. Even voelde hij zich ook gegijzeld. Maar hij weet dat als hij zijn mentee wil beschermen, hij een helikopterview moet houden. En dat lukt hem. Ik word teruggezet op mijn plek.

Zelfgijzeling

Deze ervaring van zo ongeveer 20 jaar geleden komt nog regelmatig voor in mijn brein. Als ik mij gegijzeld voel in een gesprek, als forensisch onderzoeker of als gastauditor. En het grappige is: het is niet de ander die gijzelt. Dat doe ik helemaal zelf, overmand en gegrepen door mijn eigen brein, door mijn eigen oordeel van de situatie. Weg helikopterview, weg verbinding. Om over het verkrijgen van informatie nog maar te zwijgen. Ik krijg niets dan meer binnen.

De accountant of auditor is geen reclasseringswerker. En geen AIVD’er, die zoals ik moest onderzoeken of iemand wel of niet kwetsbaar is voor de functie die hij moet uitoefenen en daarom met geheime staatsinformatie te maken krijgt. Maar door mijn werk bij onder andere KPMG en haar klanten heb ik wel gezien dat de accountant of auditor wel degelijk te maken kan hebben met een verschil in de machtsverhouding.

Deze machtsverhouding wordt mogelijk niet altijd door deze professional ervaren. Maar vaak wel door de gesprekspartner. Direct of indirect worden zijn belangen, motieven en intenties onder de loep gelegd.

Een fout in de cijfers, een spannend rapport van bevindingen over de organisatieprocessen, of zelfs een verdenking van fraude, witwassen of andere strafbare zaken. Ze doen allemaal iets met het neuropsychologische systeem van de geïnterviewde. Die heeft belangen te beschermen. Heeft de accountant of auditor hier voldoende oog voor? Begrijpt deze dat dat de geïnterviewde zich ook gegijzeld kan voelen?

Signaalerkenning

Door als accountant of auditor oog te hebben voor de subtiele verbale en non-verbale signalen leert je niet alleen oog te hebben voor de feiten en inhoud van het gesprek of interview. Maar vaker ook aandacht te besteden aan de persoon die je voor hebt We krijgen namelijk te maken met steeds complexere problematiek, maar ook met minder tijd. Als professional voelen wij ons daardoor ook vaak gegijzeld, waardoor we niet altijd de informatie krijgen die nodig is om onze taak uit te voeren of om onze rol te vervullen.

Dan is het een uitkomst als jij de signalen herkent tijdens het spannende gesprek met de klant, tijdens het rapporteren van je bevindingen, tijdens dat lastige forensische onderzoek met de vele belangen. Zo kan je toch wat vaker voorkomen dat de gespreksruimte iets te klein wordt, door de gijzeling van jouw eigen brein.

An Gaiser is managing director bij haar eigen adviesbureau, waar zij werkt als non-verbaal profiler, consultant, trainer en coach. Tussen 2022 en 2023 was zij ook parttime werkzaam als Senior Manager Forensic Integrity & Compliance bij KPMG, waarmee zij nu als contractor samenwerkt. Tot juni 2021 was zij managing partner bij het Instituut voor Non-verbale Strategie Analyse (INSA), dat samen met de Universiteit van Amsterdam onderzoek doet naar de betekenis van microbewegingen in het gezicht. Zij begon haar carrière bij de reclassering, waar zij rapporteerde en adviseerde aan de Rechtbank over oorzaken van gedrag. Daarna maakte ze de overstap naar de AIVD, waar ze als screener en onderzoeker honderden gesprekken voerde met mensen om belangen en motieven te achterhalen en risico’s van gedrag in te schatten.

Als toonaangevende bron voor accountantnieuws, strategieën en inzichten in finance en accounancy, helpt accountantweek.nl accountants, controllers en hoger financieel management om voorop te blijven lopen. Schrijf u daarom nu in voor de heldere, korte en makkelijk leesbare nieuwsbrief van Accountantweek voor een overzicht van al het relevante nieuws, alle unieke en inspirerende (netwerk)evenementen en belangrijkste meningen of volg ons op Linkedin.