Accountantskosten small caps zijn niet verdubbeld

Door Tjibbe Bosman en Jan Bouwens 

Afgelopen vrijdag publiceerde AccountantWeek de resultaten van een onderzoek verricht door  belangenbehartiger MidcapNL waarin deze organisatie spreekt over een stijging van de accountantskosten voor het controleren van de jaarrekening sinds 2014 van maar liefst 129,6 procent. Dit ligt volgens MidcapNL aan een gebrek aan concurrentie en keuze tussen de oob-accountantskantoren. Er kan een aantal opmerkingen worden gemaakt bij deze cijfers.

Ten eerste, MidcapNL blijkt hun cijfer te baseren op de controlekosten van een selectie van 33 bedrijven, als wij de accountantskosten van niet in de AEX / AMX opgenomen in Amsterdam genoteerde bedrijven tussen 2014 en 2019 vergelijken dan bedraagt de stijging van 39,6 procent over dezelfde periode van 5 jaar.  Dit is vergelijkbaar met de 38 procent verhoging van de toezichtkosten van de AFM over dezelfde periode.  

Ten tweede kloppen de data die MidcapNL gebruikt niet. Zo is de stijging van de accountantskosten met betrekking tot de controle van de jaarrekening van Ajax 12 procent (ipv 107 procent die wordt geclaimd), ForFarmers 23 procent (ipv 53 procent), Roodmicrotec 15 procent (ipv 204 procent) en Snowworld 110 procent (ipv 164 procent).

Ten derde werden in de periode 2014 tot en met 2019 belangrijke wijzigingen doorgevoerd in de externe verslaggeving van beursgenoteerde bedrijven. De IFRS verslaggevingsstandaarden met betrekking tot essentiële onderwerpen als omzet (IFRS 15), financiële instrumenten (IFRS 9) en lease-accounting (IFRS 16) zijn aangepast. Dit heeft tot complexere-verantwoordingen en omzettingen geleid die ook door de accountant moeten worden gecontroleerd.

Ten vierde vergelijkt MidcapNL in haar onderzoek bedrijven die in 2014 nog geen beursnotering hadden. Zo hadden Fastned (+222%), Alfen (+142%), Avantium (137%) en NIBC (+64%) in 2014 nog geen beursnotering en daardoor een eenvoudigere en beperktere jaarverslaggeving. Een beursgang trekt een prospectuscontrole en omzetting van de jaarrekening naar IFRS met zich mee, hiermee zijn significant complexere verslaggevingsvraagstukken en risico’s voor de accountant mee gemoeid. 

Wat ook opvalt is dat de ondernemingen uit 2014 met een daling in de accountantskosten niet door MidcapNL zijn meegenomen, hierbij onder andere Moorefield (-84%), Yatra (-60%), Vivoryon (-59%), Ease2pay (-58%), Volta (-36%), TomTom (-11%) en Brunel (-9%).

Ten vijfde valt het op dat in vijf van de 33 door MidcapNL opgevoerde gevallen dat de jaarrekeningen van de door MidcapNL aangehaalde bedrijven na publicatie en accountantscontrole alsnog moest worden teruggeroepen en gecorrigeerd. Zo bleek bij nader inzien bij verschillende bedrijven dat o.a. het kasstroomoverzicht, de winst per aandeel en verantwoording van op aandelen gebaseerde betalingen niet te kloppen. De eerdere accountantscontrole was op deze punten niet goed genoeg en beleggers zijn gebaat bij een strenge accountant die dit soort verslaggevingsongelukken voorkomt. 

Daarnaast ziet de accountant bij vier van de 33 organisaties bij de controle van de jaarrekening 2019 een materiele onzekerheid omtrent de continuïteit van het bedrijf. Ook deze inschatting is complex, heeft specialistische inbreng nodig en kost dus tijd en geld.

Ten zesde laat de data zien dat de 33 ondernemingen uit het MidcapNL rapport in de periode vanaf 2014 maar liefst 30 keer van accountant zijn gewisseld. 22 van deze wisselingen waren al in 2018 of eerder, dus nog voordat GT, Bakertilly en Accon AVM hun OOB vergunning inleverden. Slechts vijf van de 33 organisaties werden in 2018 door de kantoren die de vergunning in 2019 hebben ingeleverd gecontroleerd. Dus ook toen deze organisaties voor deze accountants konden kiezen deden ze dat niet. 

Ten zevende  geldt voor een aantal small-cap organisaties uit 2014 dat deze in 2019 nog geen door de accountant gecontroleerde data hebben. Dit betreft onder andere Imtech dat inmiddels failliet is en waarvoor de accountants door de tuchtrechter zijn veroordeeld en tijdelijk zijn doorgehaald in het accountantsregister. Verder hebben de bedrijven Value8, AND International Publishers en Esperite hebben nog geen goedgekeurde jaarrekening. Deze verklaringen ontbreken omdat er extra tijd nodig is om de data te kunnen verifiëren. Dat de controlekosten dan hoger zijn, is evident.

Ten achtste, het kan niet als een verrassing komen, dat we de controlekosten zien stijgen in een tijd waarin het toezicht op het werk van de accountant is aangescherpt. Accountants moeten op zoek naar meer data dan voorheen om verantwoording af te kunnen leggen over de afgegeven verklaring. 

Ten negende, de rekening van de accountant bedraagt in 2019 0,068 procent van het gecontroleerde balanstotaal en 0,123 procent van de omzet. Dit is weliswaar meer dan de respectievelijk 0.032 procent en 0.061 procent in 2014, maar het is aan de lezer om te bepalen of deze kosten hoog of laag zijn om assurance te verkrijgen. 
 
Ten tiende, wetenschappelijk onderzoek laat zien dat marktconcentratie niet noodzakelijk een gebrek aan concurrentie betekent. Een OOB-vergunning kost voor een accountantskantoor veel geld aan verantwoordingskosten, het aannemen van (vaktechnische) specialisten, verzekeringskosten en niet als laatste het duurdere en strengere toezicht. Een accountantskantoor heeft dus een bepaalde schaalgrote nodig om deze kosten terug te verdienen. Het netwerk, de expertise en de schaalgrote van een accountantskantoor zijn erg kostbaar en de economisch efficiënte situatie is dat er slechts een aantal van deze organisaties naast elkaar kunnen bestaan.

Concluderend. Het werk van MidcapNL is gebaseerd op een selectie van kleinere beursgenoteerde bedrijven en niet op de volledige sample van kleine beursfondsen. Hierdoor en door de gemaakte data- en rekenfouten werden de kosten van de controle van jaarrekeningen door MidcapNL veel hoger voorgesteld dan door de onderliggende cijfers kan worden waargemaakt. Dan trof juist de door MidcapNL gemaakte selectie van 33 bedrijven grote gebeurtenissen zoals beursgangen, onzekerheid omtrent de continuïteit en fouten in de jaarrekeningen. Gebeurtenissen waar de maatschappij terecht rekent op het werk van de accountant.

Tjibbe Bosman en Jan Bouwens zijn verbonden aan de Foundation for Auditing Research (FAR) en aan de Universiteit van Amsterdam. Dit artikel bevat niet de mening van een van deze instituten.