Welke signalen werden gemist bij Wirecard? 

Het Duitse Wirecard heeft afgelopen donderdag betalingsuitstel aangevraagd. Het fintechbedrijf is 1,9 miljard euro 'kwijt', waardoor duidelijk is dat het de schulden van 3,5 miljard euro niet meer kan betalen. Die 1,9 miljard stond zogenaamd op bankrekeningen in Singapore en op de Filippijnen en bestond uit eigen vermogen dat vooral tot stand was gekomen door winsten uit de behaalde omzet. In werkelijkheid is dat geld er waarschijnlijk helemaal nooit geweest, geeft het bedrijf nu toe. Die omzet waarschijnlijk evenmin.

Deze fraude – wellicht het grootste boekhoudschandaal in de Duitse bedrijfsgeschiedenis – doet denken aan talrijke andere, waarin ook gebruik werd gemaakt van spookaktiva en opgeklopte passiva. Denk aan de boekhoudfraudes bij Parmalat, Enron en Worlcom. Het patroon is altijd hetzelfde. Zoals hoogleraar accountancy Marcel Pheijffer in het Financieele Dagblad zegt: "Niet zelden gaat bij frauderende bedrijven het opkloppen van de bezittingen – zoals bij Wirecard het banktegoed – gepaard met gefingeerde omzet en winst. Gefingeerd door het opzetten van interne goederencarrousels en transacties met verbonden en speciaal daarvoor opgezette entiteiten. Waarmee weliswaar transacties plaatsvinden, maar vanuit het concern bezien is het in feite interne omzet. Oftewel: zakendoen met jezelf. Dat levert geen winst op."

Bloedrode vlag

Nog een overeenkomst is dat de accountant de fraude niet of pas heel laat opmerkt. In dit geval kwam EY pas twee weken geleden met de mededeling dat het de jaarrekening van Wirecard niet goedkeurde. Pas twee weken geleden: de Financial Times rapporteerde onlangs via een klokkenluider of andere informant dat EY al drie jaar het banksaldo niet rechtstreeks bij de betreffende banken had geverifieerd. De accountant vertrouwde op screenshots gemaakt door Wirecard. Als dat waar is, zou dit een zeer grote, bloedrode red flag zijn.

Verder voldoet het opvragen van een enkele verklaring niet bij een zo’n groot bedrag, stelt Philip Wallage, hoogleraar accountantscontrole aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit in NRC Handelsblad: "Dan moet je altijd gaan bellen met de bank. En dan met iemand die wat hoger in de organisatie zit: kun je bevestigen dat dit bedrag op de rekening staat?" Het opvragen van zo’n verklaring duurt normaal gesproken een paar weken. In het geval van Wirecard was de bankbevestiging er al binnen enkele dagen. "Alleen dat is al opvallend", zegt Leen Paape, hoogleraar corporate governance bij de Business Universiteit Nyenrode, eveneens in NRC Handelsblad. "Dan kun je je afvragen of er niet wat mis was."

Nog een red flag: Wirecard had zogenaamd 3 miljard euro in kas, maar tegelijkertijd ook voor 1,75 miljard aan leningen lopen. Volgens Pheijffer (in NRC Handelsblad) is dat verdacht: "Waarom heb je deze lening nodig als je zoveel geld in kas hebt? Over krediet bij de bank betaal je immers rente. Is er een overname waarvoor je het geld op korte termijn wilt gebruiken?"

Geruchten

Ook een signaal was dat rondom Wirecard al jaren geruchten gingen dat het bedrijf afnamecontracten met niet-bestaande klanten in de boekhouding zou opnemen, om de poten in Azië en het Midden-Oosten groter te doen lijken dan ze werkelijk waren. Vooral de Duitse financiële toezichthouder BaFin valt te verwijten dat het deze geruchten volledig verkeerd heeft geïnterpreteerd. BaFin heeft beleggers en andere stakeholders rond Wirecard geen enkele bescherming kunnen bieden tegen de praktijken van het bedrijf. De waakhond verbood beleggers enige tijd zelfs te speculeren op een koersdaling van het aandeel en ging achter de FT-journalisten aan die het nieuws brachten. 

Grote Duitse vermogensbeheerders, zoals DWS, en de Duitse analistengemeenschap kozen ook partij voor Wirecard. Analisten waren vrijwel zonder uitzondering positief over de toekomst van het bedrijf. Commerzbank-analist Heike Pauls, deed de verhalen in de Financial Times zelfs af als 'fake news'. De meeste analisten hebben klanten na de onthullingen in de Financial Times aangeraden om aandelen Wirecard bij te kopen. DWS, een van de grootste Duitse vermogensbeheerders geloofde niet dat Wirecard een kaartenhuis was en had eind vorig jaar zijn positie uitgebouwd tot 10%. 

Het einde van het liedje? Zoals zo vaak nadat fraude aan het licht is gekomen wordt strenger toezicht in het vooruitzicht gesteld. De private waakhond die namens de overheid de accountants van bedrijven controleert, de Deutsche Prüfstelle für Rechnungslegung (DPR) wordt de wacht aangezet. BaFin had het werk sinds 2005 gedelegeerd aan de DPR, een privaat bedrijf met slechts vijftien medewerkers en een zeer beperkt budget. Onderzoek door DPR naar malversaties bij Wirecard kwam nauwelijks op gang, ondanks alle geruchten over boekhoudfraude. Volgens de regels mocht BaFin niet zelf een onderzoek starten, maar moest ze wachten op de rapportage van DPR. Duitsland geeft nu de bevoegdheid om onderzoeken naar financiële rapportages te starten terug aan de autoriteit aan BaFin. 

Want zelfregulering is ook een soort red flag: "De Wirecard-affaire heeft aangetoond dat zelfregulering door de accountants niet werkt", zegt de Duitse staatssecretaris van financiën Jörg Kukies tenminste in de Financial Times.