Jacht op accountants

Door drs. C.L. (Cornelis) Kramer RA

Inmiddels ben ik al weer enkele weken werkzaam voor V&A en mag ik nu full-time doen wat ik altijd heb geambieerd, namelijk het accountantsberoep beter maken en invulling geven aan de missie van V&A (die spoort met mijn persoonlijke missie) “Elke dag een beetje beter”. 

Ik heb brede ervaring in de gemengde samenstel- en controlepraktijk en ben de laatste jaren werkzaam geweest als Externe Accountant en Compliance Officer. Het coachen van mensen vind ik één van de leukste aspecten van het vak. Het zien groeien van mensen in hun vakgebied gaf mij altijd veel voldoening. Nu mag ik accountants bij andere accountantsorganisaties ondersteunen en coachen bij het verbeteren van de kwaliteit.

Het accountantsberoep heeft hectische jaren achter de rug en ook de komende jaren staan we voor veel nieuwe uitdagingen(*i). Ik zie dat veel kantoren moeite hebben om alles te kunnen bijhouden en te implementeren. Daarnaast moet het “gewone” werk ook nog worden gedaan, waarvoor ook nog eens “veel te weinig professionele handjes” beschikbaar zijn. 

De media staan vol met nieuwsberichten over het tekort aan personeel. In de eerste helft van dit jaar is de vraag naar accountants met 26% gestegen ten opzichte van de vergelijkbare 6 maanden in 2017(*ii). De vraag is veel groter dan het aanbod. Beursgenoteerd bedrijf Lavide kan zelfs geen accountant vinden, als gevolg van capaciteitsgebrek bij de OOB kantoren(*iii) Tevens hebben we bijvoorbeeld gezien dat heel veel lokale overheden moeite hebben om een accountant te vinden. 

De werkdruk binnen het accountantsberoep is, mijns inziens, momenteel één van de grootste problemen in de sector. Een grote groep young professionals overweegt zelfs om het openbaar accountantsberoep binnen twee jaar te verlaten, met als belangrijke reden een betere work life balance. Een te hoge werkdruk heeft onherroepelijk een negatieve impact op de kwaliteit van de uitgevoerde controles, zo blijkt uit onderzoek(*iv & v). Er ontstaat een verlies van focus, de dossiervastleggingen worden minder zorgvuldig (mogelijk zelfs inconsistent met andere dossieronderdelen) en de professioneel kritische instelling wordt minder. Door de werkdruk wordt ook minder tijd genomen voor coaching “on the job”, aangezien er “gewerkt moet worden om alles op tijd af te krijgen” (de druk van deadlines). Kortom, de kantjes worden er gemakkelijk van afgelopen en bochtjes worden sneller afgesneden. In termen van professor Daniel Kahneman ontstaat het gevaar van heuristics in de negatieve zin van het woord (heuristieken kunnen ook dienen als gemakkelijke vuistregels om snel tot oplossingen te komen). 

Alhoewel er oplossingen zijn te bedenken om de werkdruk te verminderen(*vi) is daarmee de benodigde capaciteit binnen kantoren niet direct ingevuld, terwijl uiteindelijk het werk toch af moet. Symptoombestrijding neemt daarnaast de oorzaak van de problemen niet weg. We kunnen in een negatieve spiraal terechtkomen. De economie groeit, het aantal controleopdrachten groeit, terwijl meer mensen uitstromen (met name als gevolg van de werkdruk) waardoor uiteindelijk nog meer werk door minder mensen moet worden gedaan. Dit gaat weer ten koste van de kwaliteit. 

Naast werkdruk kent onze beroepsgroep eveneens een niet al te best imago en komt de beroepsgroep veelal alleen maar slecht in het nieuws. Kijkend naar de nieuwsberichten worden veelal artikelen gepubliceerd in de kranten, waarbij de accountant of het kantoor zijn werk niet goed heeft gedaan, met als gevolg weer een aanleiding voor nog meer regelgeving. 

Hoe komen we uit deze negatieve spiraal? 

Hiervoor zijn een aantal ideeën te bedenken waarvan ik er onderstaand enkele noem en uitwerk:

1. Het accountantsberoep positiever op de kaart zetten;
2. Waardering voor het personeel en stimuleren van een cultuur gericht op een juiste work life balance;
3. Andere vormen van zekerheid voor ondernemingen.

Als we niet oppassen, dan ontstaat het beeld van kommer en kwel in de sector. Daarom is het vooreerst van belang dat we de vele positieve aspecten van ons beroep met verve uitdragen. De accountancy is immers het mooiste vak ….;-). We moeten dit met zijn allen meer uitdragen naar buiten toe en positief nieuws naar buiten brengen. 

Ooit had Nederland internationaal het imago van zo ongeveer het beste jongetje in de klas, meedenkend in de internationale gremia. Ik denk dat dat nog steeds zo is. Bijvoorbeeld op het gebied van data-analyse. Lopen hierin niet veel kantoren voorop als we dit vergelijken met onze collega’s in het buitenland? Komen we zo niet veel meer op het spoor als we dat vergelijken met de meer traditionele controleaanpak? Laten we eens gaan benoemen wat accountants wel goed hebben gedaan en de beroepsgroep zo ook weer aantrekkelijker maken voor nieuwe mensen. Hoe vaak is het voorgekomen dat een accountant of kantoor positief in het nieuws komt? 

Je kunt het enigszins vergelijken met terrorismebestrijding (op veel punten gaat de vergelijking mank, maar op dit punt is het dienstig). De media en gevoelens in de samenleving worden beheerst door een relatief klein aantal aanslagen, maar wel aanslagen die een enorme impact (ravage, mensenlevens, angst) hebben. Je zou dan bijna het positieve nieuws vergeten als Den Haag melding maakt van aanslagen die voorkomen zijn. 

Binnen accountancyland worden enorm veel fouten opgespoord, die leiden tot correcties in de jaarrekening. Het optreden van accountants heeft ook preventieve werking op het punt van fraude. Accountants merken onzekerheden van materieel belang ook, en brengen dat tot uitdrukking in niet-goedkeurende controleverklaringen. Laat de sector meer in gesprek gaan met media en politiek en laat klanten aan het woord over positieve ervaringen met accountants. Wellicht hebben we een persoonlijkheid als Koningin Maxima nodig voor een positieve uitstraling naar buiten toe: fouten maken mag, maar we moeten leren van de fouten die gemaakt zijn. 

Daarnaast moeten we zuinig zijn op onze mensen. Geef ze positieve coaching en investeer hierin, zodat je ze behoudt voor de toekomst en hen de leuke aspecten van het vak kan meegeven. Stimuleer een cultuur met een juiste work life balance, waarbij geld en macht niet het uitgangspunt vormen, maar het bijdragen aan het maatschappelijk verkeer, waarbij we “leuk (en professioneel) met ons vak” bezig kunnen zijn. 

We kunnen als sector ook gaan nadenken over andere vormen van zekerheid voor ondernemingen, om daar wellicht een stuk werkdruk te verminderen in het beroep. In de maatregelen in het publiek belang is hier eveneens aandacht voor (maatregel 4.8): 

“De beroepsgroep (NBA) levert een actieve bijdrage aan onderzoek naar de mogelijkheid om de grenzen voor de wettelijk verplichte controle te verhogen en zo de accountant uit te dagen zijn relevantie voor stakeholders te blijven bewijzen. Als onderdeel hiervan doet de beroepsgroep onderzoek naar de wenselijkheid om voor een bepaalde groep ondernemingen andere vormen van zekerheid mogelijk te maken.”

De controlegrenzen zijn reeds naar boven bijgesteld. De werkgroep in het publiek belang stelde voor om onderzoek te doen naar de wenselijkheid van de invoering van een meer op de juistheid van de winst en het eigen vermogen gerichte alternatieve controle of een andere vorm van assurance en bijbehorende verklaring voor een deel van de ondernemingen die op dit moment binnen het wettelijk controledomein vallen. 

Door andere vormen van zekerheid kan mogelijk een deel van de werkdruk worden opgelost. Ik denk hierbij dan bijvoorbeeld aan het verstrekken van een verplichte beoordelingsopdracht  voor ondernemingen die nu nog onder de controleplicht vallen of inderdaad meer focus op juistheid van de opbrengstverantwoording en minder op volledigheid (uiteraard afhankelijk van de tendenties). De relevantie voor stakeholders dient hierin uiteraard te worden meegenomen. Er kan dan een verschuiving optreden in de aard van de opdracht, zodat minder capaciteit nodig is. Ook ken ik kantoren die voorstander zijn van het (nog meer) verhogen van de controlegrenzen. Ik ben er van overtuigd dat we hierdoor ook een kwaliteitsslag kunnen maken, door de focus bij bijvoorbeeld de grotere bedrijven neer te leggen. Het heeft positieve impact op de werkdruk, en de aantrekkelijkheid voor het beroep als geheel neemt weer toe. Op naar een positieve spiraal!  

Drs. Cornelis Kramer RA is senior consultant Vaktechniek en Compliance bij V&A accountants-adviseurs in Noordwijk

i) Denk bijvoorbeeld aan de invoering van de maatregelen in het publiek belang, NVKS en de AVG. Voor nu is dat  bijvoorbeeld de invoering van de nieuwe WWFT en het toepassen van SIRA (Systematische Integriteit Risico Analyse).
ii) Blijkt uit periodieke analyse van de arbeidsmarkt voor accountants door de NBA. De NBA baseert zich voor die analyse op cijfers die door een onderzoeksbureau zijn aangeleverd. 
iii) Lavide kan geen accountant vinden
iv) Zie https://www.nyenrode.nl/docs/default-source/pdf-newsroom/rapport-nbu—nba-yp—opvattingen-over-het-accountantsberoep-mei-2018.pdf
v) Zie ook de notitie “Een sectoranalyse naar drivers van controlekwaliteit, Stuurgroep Publiek Belang, November 2017” De notitie geeft een analyse van drivers van de kwaliteit van de wettelijke accountantscontrole en van oorzaken indien de controlekwaliteit tekortschiet. De analyse is onder leiding van de NBA door de vier grote accountantskantoren uitgevoerd en vervolgens gedeeld en afgestemd met de overige OOB-accountantskantoren en SRA. Een belangrijke driver van controlekwaliteit betreft stabiliteit van het controleteam.
vi) Zie ook de blog van Vera Bik