Weet de AFM het verschil wel tussen een risico en een signifant risico?

De accountant van EY die de jaarrekening 2019 van Airbus van een goedkeurende verklaring voorzag heeft in de ogen van de AFM geen of onvoldoende controle-informatie verkregen over frauderisico’s binnen het bedrijf. De AFM gebruikt grote woorden, reageert de advocaat van de accountant, “maar in 2019 waren er geen significante frauderisico’s.”

De aanleiding voor een incidentenonderzoek door de AFM was de grote fraude bij Airbus en de schikking die in de loop van 2020 volgde. Airbus zou tussen 2008 en 2015 in diverse landen gebruik hebben gemaakt van handelsagenten die smeergeld betaalden aan hooggeplaatste functionarissen. Daarmee sleepte de vliegtuigbouwer grote orders binnen.

De corruptie vond plaats in onder andere Maleisië, Sri Lanka, Taiwan, Indonesië, Ghana, China, Zuid-Korea, Saudi-Arabië en Rusland. Dit alles komt naar voren uit onderzoek door de autoriteiten van Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten.

Binnenhalen met smeergeld
Het gaat om grote orders die Airbus al dan niet deels met smeergeld wist binnen te slepen. Tussen oktober 2005 en eind 2014 kochten AirAsia en AirAsia X in totaal 180 vliegtuigen met behulp van smeergeldbetalingen. Airbus betaalde 50 miljoen dollar aan medewerkers en bestuurders van die twee luchtvaartmaatschappijen. In Indonesië ging via handelsagenten 3,3 miljoen dollar naar werknemers van Garuda en Citilink.

De twee maatschappijen kochten uiteindelijk 55 vliegtuigen. Airbus stortte tussen 2012 en 2017 ruim 24 miljoen dollar in een fonds dat officieel bestemd was ter bevordering van de samenwerking in de Chinese luchtvaartindustrie. In werkelijkheid werden hiermee plezierreisjes van Chinese overheidsambtenaren betaald. Daarnaast zou smeergeld ook een rol hebben gespeeld bij de verkoop van satellieten in Rusland en militaire transportvliegtuigen aan onder meer Ghana, Oostenrijk, Indonesië en Vietnam.

Schikking voor 3,6 miljard euro
Airbus, statutair in Nederland gevestigd, schikte in 2020 voor 3,6 miljard euro wegens vermeende omkoping met justitie in Engeland, Frankrijk en de VS. Door betaling van dat bedrag werd verdere vervolging voorkomen.

De fraude speelt grotendeels in de jaren 2008 tot en met 2015. In 2019, toen de onderhandelingen over een schikking liepen, was Airbus al druk bezig om nieuwe gevallen van omkoping en fraude te voorkomen. “We zien dat Airbus grote stappen maakt in het opschalen van haar compliance”, zegt de aangeklaagde accountant van EY hierover op de zitting. Hij meent dat er geen significant risico was op fraude en omkoping.

Zienswijze accountant
De AFM ziet dat over 2019 anders. Dat een externe accountant frauderisico’s identificeert en onderkent bij een bedrijf als Airbus, dat vliegtuigen levert aan overheden ook in landen waar corruptie een bekend gegeven is, is volgens raadsvrouw Marije Batting volstrekt logisch. Daarom vindt de AFM het verweer van de accountant zo vreemd. “Hij stelt dat er geen aanleiding was frauderisico’s op één geval na mee te nemen. Dit strookt niet met de risico-identificatie en -inschatting zoals is vastgelegd in het controledossier.”

De accountant hamert op de maatregelen die Airbus nam. “Maar je moet uitgaan van inherente risico’s en je kan niet leunen op interne beheersingsmaatregelen”, zegt Batting. Ook zonder het fraudeverleden van Airbus was er volgens de AFM alle aanleiding om significante frauderisico’s vast te stellen. “Gelet op de aard van de werkzaamheden en de landen waar zaken gedaan werd.”

Aanvaardbaar laag risico
Volgens de AFM heeft de accountant nagelaten de risico’s naar een aanvaardbaar laag risico terug te brengen. Niet naleving van regels kan zorgen voor boetes of strafrechtelijke vervolging. En dat kan een fundamentele invloed hebben op de bedrijfsvoering van Airbus. “Gebruikers zoals beleggers en leveranciers moeten kunnen vertrouwen op de informatie uit de jaarrekening.”

Airbus spreekt zelf ook over een high risk industry en het is volgens de AFM evident dat die risico’s aanwezig zijn. “Dat die er waren blijkt ook uit de onderzoeken en de schikking die Airbus trof.'” Dat het risico zich beperkt tot alleen het risico dat het management de accountant onvoldoende inlicht over het lopende fraudedossier, zoals gesteld door de accountant, dat ziet de AFM niet terug in het dossier.

Lekker zwaar
“De AFM gebruikt grote woorden als fraude en omkoping, dat klinkt lekker zwaar”, zegt advocaat Jan Garvelink namens de accountant. “Het is onplezierig dat de Nederlandse toezichthouder zegt dat er in 2019 sprake zou zijn van significante risico’s op fraude en corruptie. Daar is niets van waar. De autoriteiten hadden die schikking nooit getroffen als er in 2019 nog sprake was van fraude en corruptie binnen het bedrijf. Dat doet zich dan niet voor. Daarom ziet deze zaak er wezenlijk anders uit dan u net gehoord heeft.”

Want waar gaat deze zaak over, zegt de raadsman: over boekjaar 2019 en niet over 2015 en ervoor. “Vanaf 2015 is stevig ingegrepen binnen de onderneming”, zegt Garvelink. “Als de fraude naar buiten komt wordt personeel ontslagen. De wijze van zakendoen wijzigt vanaf dan drastisch.”

Er komen nieuwe compliance-regels en iedereen heeft de focus op het voorkomen van herhaling. “In 2019 zijn er geen significante risico’s op omkoping en corruptie. Pas als de drie autoriteiten in de loop van 2019 zien dat Airbus grip op de situatie heeft, kan er over een schikking gepraat worden.” Onderdeel van die schikking is dat Airbus de komende 3 jaar nog gemonitord wordt. Met succes: in 2023 stellen ze vast dat Airbus de compliance-regels op orde heeft.

Risico of significant riscio?
Garvelink stelt dat de AFM ‘risico’ nogal eens verward met ‘significant risico’. Bij dat laatste gaat het om een risico op een materiële afwijking op de jaarrekening. “De omzet van Airbus ligt hoger dan het Bruto Nationaal Product van menig land.”

Airbus kwam met een aparte afdeling ERM, wat staat voor Enterprise Risk Management, dat elk kwartaal rechtstreeks aan de ‘board’ rapporteert. “Ieder jaar komt ERM met een overzicht en deze accountant was daar altijd bij.” Er was wel degelijk aandacht voor de frauderisico’s. “In 2019 is niets gebleken van omkoping en corruptie”, herhaalt hij. Er lag alleen het risico op het niet juist informeren van de accountant. En dat risico is ook opgenomen in het dossier.

Geen enkele fout
“Deze organisatie was er volledig van doordrongen dat ze op het gebied van omkoping en corruptie geen enkele fout kon permitteren”, zegt de accountant. Waarom kon Airbus zich geen enkele misstap veroorloven, vroeg de tuchtrechter. “Dan was het vertrouwen van de autoriteiten in een klap weg”, zegt de RA.

De risico’s zaten vooral in de betalingen aan handelsagenten. Die waren in 2019 al zeer fors gereduceerd. De accountant heeft zich ruim 2 jaar terug al laten uitschrijven uit het register.

De accountantskamer doet over circa 12 weken uitspraak.