Toekomst accountantsberoep: Van zwarte piet(en) naar een witte kerst?

Dat is de grote vraag. Incidentele gevallen als hiervoor genoemd zijn van alle tijden en zullen zich dus in de toekomst ook voordoen. Als je het mij vraagt zou de sector wel moeten streven naar het hoogst haalbare, mede gelet op de verwachtingen die het maatschappelijk verkeer jegens de accountant heeft. Je ziet deze verwachtingen ook terug in de recent ingevoerde NV NOCLAR (Non compliance with laws and regulations), en de Nederlandse regelgeving is een afspiegeling van internationale regelgeving (ethical standards board). In deze tijd van het jaar is het goed om terug te kijken op het achterliggende jaar, maar ook om vooruit te blikken. Veel discussies binnen het accountantsberoep zijn terug te voeren op gedrag en cultuur en het materiële aspect (zoals het verdienmodel met bijbehorende incentives en disincentives). Waar we naar toe moeten als sector? In ieder geval weer terug naar de basis van een professioneel kritische instelling, waarbij de aspecten tijd en materiële zaken van ondergeschikt belang zijn. In deze blog ga ik hier nader op in en verwijs ik eveneens naar de doelstellingen van een controleopdracht vanuit de NVCOS. De hoofddoelstelling voor de sector is Kwaliteit (met een hoofdletter)! Welk verdienmodel daarbij past? Dat zal de toekomst leren. 

Minister Hoekstra gebruikte het podium van de accountantsdag¹ om aan te geven dat de hervormingen in de sector te langzaam gaan en niet ver genoeg reiken. Dit is reden voor de instelling van een nieuwe, onafhankelijke Commissie Toekomst Accountancysector. Zij gaan onderzoeken hoe de kwaliteit van controles duurzaam kan worden verbeterd en of er aanvullende maatregelen nodig zijn om de kwaliteit te verbeteren. De AFM publiceerde tegelijkertijd een rapport² waarin de kwetsbaarheden in de structuur van onze sector worden verkend. Het rapport laat vooralsnog open of structurele versterking kan worden ingepast in de huidige inrichting van de sector of dat deze aanpassing vergt.

Mogelijk dat de huidige verdienmodellen in de accountancysector fundamentele aanpassing gaan krijgen in de toekomst. In ieder geval is de verwachting dat dit niet alleen op 31 december vuurwerk (of knalwerk zo je wilt) zal gaan geven. 

De verdere maatregelen die voorgesteld gaan worden zullen kwaliteit centraal stellen. Maar wat is kwaliteit eigenlijk? Ook daar kun je een (kerst)boom over opzetten. Het rapport van de AFM sluit voor wat betreft het begrip kwaliteit van wettelijke controles aan op de definitie zoals eerder gebruikt in publicaties van de AFM. Hieronder wordt ten minste de naleving van gedrags- en beroepsregels door de accountant verstaan, inclusief de regels vakbekwaamheid en de nadere voorschriften controle- en overige standaarden (NV COS), om voldoende en geschikte controle-informatie te verkrijgen teneinde zijn oordeel in de controleverklaring te onderbouwen. Bij het realiseren van kwaliteit gaat het dus in de kern om het verkrijgen van voldoende passend controlebewijs . Wat is voldoende passend controlebewijs? Ik wil dit duidelijk maken door een voorbeeld en ja, dit voorbeeld gaat weer over Sinterklaas (om toch maar in de feeststemming te blijven). 

Op internet kwam ik een hilarisch filmpje³ tegen over het vaststellen van de echtheid van Sinterklaas en zijn Pieten. Het gaat over de persoon Geert Bakker die twijfelde over het bestaan van Sinterklaas (hij twijfelde over de betrouwbaarheid van informatie, zie ook NVCOS 500.11). Hij heeft uitgebreid en gedetailleerd onderzoek gedaan (met een professioneel kritische instelling, zoals dat heet) naar het kinderfeest en heeft aangetoond dat het een toneelstuk is. Hij liet zich hierbij niet leiden door negatieve prikkels, zoals tijd en geld. Hij zette een aantal “controlemiddelen” in en dit leverde de volgende “controle informatie” op:

• De hoofdpiet lijkt verdacht veel op een bekende acteur, dat kan er op wijzen dat Zwarte Pieten blanke acteurs zijn met zwarte schmink.
• Uit een rapport van dierentransportbedrijf de Vries blijkt dat een volwassen paard alleen op het dak gezet kan worden met een flink formaat goederenlift. Een dergelijke operatie duurt 3 uur. Sinterklaas kan dus maximaal 3 huizenblokken in één nacht aandoen.
• Niet alle huizen hebben een schoorsteen (vastgesteld door waarneming ter plaatse), daarnaast is een gemiddelde schoorsteen slechts 15 centimeter breed. Het verhaal dat de pieten door de schoorsteen naar binnen komen klopt dus niet. 
• Twee dagen voor de intocht maakte Geert Bakker een foto van precies dezelfde boot die werd gebruikt bij de intocht van Sinterklaas. Rekening houdend met een gemiddelde snelheid van 30 km/u kan de boot nooit heen en terug zijn gevaren uit Spanje. 
• Geert Bakker doet navraag bij het bevolkingsregister van Madrid. De naam Sint-Nicolaas komt daar echter niet voor. 

Rekening houdend met al het bewijsmateriaal (voldoende en geschikte controle informatie) komt hij tot de conclusie (en daarmee het oordeel, NVCOS 500.1) dat Sinterklaas niet echt is en dat het hele land voor de gek wordt gehouden (collectief). Wat ik bedoel te zeggen met dit voorbeeld? Word een echte Geert Bakker! En dan in de zin van een accountant met een professioneel kritische instelling en een kantoor dat een kwaliteitsgerichte cultuur stimuleert en daar ook voor beloont.

In de woorden van COS 200, A paragrafen 50 en 51:

“De accountant kan het aspect moeilijkheid, tijd of kosten op zichzelf niet als geldige basis hanteren om een controlemaatregel niet uit te voeren wanneer daarvoor geen alternatief bestaat, of om genoegen te nemen met informatie die minder dan overtuigend is. Een passende planning helpt bij het beschikbaar maken van voldoende tijd en middelen bij het uitvoeren van de controle…….” (A.50)

en 

“Daarom is het noodzakelijk dat de accountant:

• de controle op zodanige wijze plant dat deze op een effectieve manier zal worden uitgevoerd;
• controle-inspanningen richt op gebieden waar de risico’s op een afwijking van materieel belang als gevolg van fraude of van fouten het grootst worden geacht, en dienovereenkomstig minder inspanningen richt op andere gebieden; en
• toetsingen en andere middelen gebruikt om populaties te onderzoeken op afwijkingen.”(A.51)

Het vorenstaande betekent dat je niet zomaar kunt stoppen met controlewerkzaamheden als bijvoorbeeld het budget op is of als controlemaatregelen te moeilijk zijn om uit te voeren. Gezien de discussies over het verdien- en bedrijfsmodel die we gaan krijgen zijn het uiteindelijk de bovenstaande doelstellingen die in het vizier moeten blijven. 

Het is mijn wens dat de sector niet onder sneeuwt in een arsenaal van nieuwe maatregelen (een ongewenste “witte kerst”), maar dat de sector er weer boven op komt. Vooral vanuit een intrinsieke motivatie, en niet zozeer vanuit opgelegde maatregelen. 

Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om je fijne dagen toe te wensen en een kwaliteitsvol 2019!

21 december 2018

Drs Cornelis Kramer RA

1) https://www.accountant.nl/artikelen/2018/11/accountantsdag-2018-minister-is-het-beu-studenten-willen-meer-techniek/
2) https://www.afm.nl/nl-nl/nieuws/2018/nov/kwetsbaarheden-structuur-accountancysector
3) https://www.youtube.com/watch?v=Ue7oLhtirCQ