Psychologie voor accountants: de waarde van intuïtie
Accountants zien zichzelf vaak als rationeel en objectief. Toch spelen ook bij hen onbewuste denkpatronen, intuïtie en sociale invloeden een grote rol in hun dagelijkse werk. In opleidingen en trainingen voor accountants blijft dit nog onderbelicht.
Juist daarom verzorgen auditmanager Edwin Hummel (Auditdienst Rijk, Radboud Universiteit) en sociaal psycholoog dr. Annemarie Wennekers de training Psychologie van de oordeelsvorming. Al bijna tien jaar laten ze accountants, controllers en auditors ervaren hoe hun brein keuzes maakt, én hoe die inzichten leiden tot betere besluiten. Hun mix van gedragswetenschap en praktijkervaring is voor bijzonder waardevol.
Waarom oordeelsvorming onderschat wordt
“Oordeelsvorming is een essentieel onderdeel van het werk van accountants”, begint Hummel. “Of het nu gaat om het beoordelen van cijfers, het inschatten van risico’s, of het analyseren van interne processen. Toch staan accountants daar niet vaak bewust bij stil. In de meeste financiële opleidingen krijgt het onderwerp nauwelijks aandacht. FAccountants zijn uitstekend opgeleid in vakinhoudelijke methodologie, maar veel minder in hoe denkprocessen en gedrag hun oordeel beïnvloeden.”
“In de training Psychologie van de oordeelsvorming richten we ons juist op dat onderbelichte aspect: hoe werkt oordeelsvorming in je hoofd? Kennis uit de cognitieve psychologie en gedragswetenschap brengen we over op een praktische manier, zodat deelnemers niet alleen beter begrijpen wat ze besluiten, maar ook hoe en waarom ze tot dat oordeel komen.”
De blinde vlek van accountants
Accountants en controllers staan bekend als rationeel en objectief. Dat is ook logisch, gezien hun analytische opleiding en rol. “Maar uiteindelijk zijn het mensen”, vervolgt Wennekers “En mensen zijn niet altijd rationeel. Juist doordat accountants zó goed zijn opgeleid in de inhoud, kan er sprake zijn van een blinde vlek: ze vertrouwen sterk op hun vakkennis en realiseren zich niet altijd hoe psychologische processen hun oordeel onbewust beïnvloeden.”
In de training leggen Wennekers en Hummel die blinde vlek bloot. “Niet om het rationele denken ter discussie te stellen, maar om bewustzijn te creëren over de beperkingen ervan. Want pas als je begrijpt hoe jouw oordeelsvorming écht werkt, kun je betere en meer afgewogen besluiten nemen.”
De kracht van intuïtie
Hummel en Wennekers besteden expliciet aandacht aan de kracht van intuïtie, de snelle, onbewuste denkprocessen die in veel situaties heel waardevol kunnen zijn. “Intuïtie heeft soms een wat negatieve bijklank in een vakgebied dat sterk leunt op analyses en onderbouwing, maar dat is onterecht”, merkt Hummel op. “We leggen uit wat intuïtie is, hoe het werkt in het brein, en – heel belangrijk – wanneer je daar als professional goed gebruik van kunt maken. Het gaat dus niet alleen om het vermijden van denkfouten, maar om het herkennen en benutten van de sterke kanten van je oordeelsvermogen.”
- Basisprincipes van oordeelsvorming
- Valkuilen in oordeelsvorming
- Het effectief inzetten van intuïtie
- De invloed van anderen op jouw oordeel
- Concrete manieren om je oordeelsvorming te verbeteren
Tussendoor onderzoeken deelnemers in groepjes hun eigen oordeelsvorming: theorie wordt direct toegepast met veel interactie en reflectie.
Wat deelnemers écht meenemen
Deelnemers noemen de training leerzaam, afwisselend en direct toepasbaar. Ze waarderen vooral de combinatie van theorie en praktijk, en de actieve werkvormen met casussen en reflectie. Vaak horen Hummel en Wennekers terug: ‘inspirerend’, ‘toegankelijk’ en ‘docenten goed op elkaar ingespeeld’. Misschien wel het mooiste compliment: dat de training écht aan het denken zet. Of zoals een deelnemer het verwoordde: ‘Mijn hersencellen zijn aan het werk gezet.’
Leren door ervaren
De training is een mix van theorie en praktijk. “We behandelen theorie die gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek, maar zorgen dat die niet te academisch wordt”, legt Wennekers uit. “We willen dat het praktisch herkenbaar en toepasbaar is voor professionals. De focus ligt op de basisprincipes van oordeelsvorming én op hoe je die direct herkent en toepast in je eigen werkpraktijk.”
Deelnemers gaan aan de slag met hun eigen denkprocessen, krijgen casussen en testjes voorgelegd en reflecteren op hun eigen manier van oordelen. “Daardoor ontstaat inzicht. Er is veel ruimte voor interactie en uitwisseling van ervaringen, waardoor de training levendig en herkenbaar wordt.”
Eye-opener voor accountants
Wat vooral blijft hangen bij deelnemers, is volgens Hummel een scherp bewustzijn van de valkuilen die de oordeelsvorming kunnen beïnvloeden. “Ze krijgen inzicht in de verschillende factoren en onzuiverheden die onbewust meespelen bij het maken van keuzes, iets wat nog niet vaak besproken is. Dit bewustzijn maakt het makkelijker om deze valkuilen bespreekbaar te maken en er mee aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld door te werken in gemengde teams, tegenspraak te organiseren of systematisch te reviewen.”
Veel deelnemers ervaren het als een echte eye-opener. “Ze kijken nu anders en theoretisch onderbouwd naar hun rol als auditor of financial, en zien in dat het vak niet altijd zwart-wit is. Die combinatie van bewustwording en praktische handvatten helpt hen om hun oordeelsvorming bewuster en beter te maken in de dagelijkse praktijk.”
Je oordeel is nooit puur rationeel. Intuïtie en denkvalkuilen beïnvloeden elke keuze. In de cursus Psychologie van de oordeelsvorming leer je deze valkuilen herkennen, intuïtie effectief inzetten en je besluitvorming versterken. Voor financials die verder willen kijken dan cijfers alleen.
Lees ook: ‘Niet wachten tot het plan er ligt’: Strategisch leiderschap in het AI-tijdperk
De samenwerking tussen Hummel en Wennekers ontstond bijna toevallig. “Vanuit een gedeelde inhoudelijke interesse in oordeelsvorming en een toevallige overlap in onze academische achtergronden,” legt Hummel uit. “Ik werkte bij de Auditdienst Rijk (ADR) en deed als buitenpromovendus aan de Radboud Universiteit onderzoek naar de besluitvorming van auditors. Ik gaf de training samen met een van mijn promotoren, die op een gegeven moment stopte. Die kende gelukkig wel iemand die dit uitstekend zou kunnen overnemen: zijn oud-promovendus Annemarie Wennekers, die gepromoveerd was op onderzoek naar onbewuste (voor)oordelen en werkte bij het Sociaal en Cultureel Planbureau in Den Haag.”
Leren van én met de deelnemers
Na bijna tien jaar geven de docenten de training nog steeds met veel plezier. “Het onderwerp is enorm boeiend en we vinden het ontzettend leuk om mensen hierin mee te nemen, juist als ze er nog niet veel van weten,” vervolgt Hummel. “Het is elke keer weer mooi om te zien hoe deelnemers zich bewust worden van hun eigen denkpatronen en die van anderen. Bovendien leren wij zelf ook steeds bij: door de interactie, door de vragen en door de verschillende perspectieven van deelnemers uit allerlei organisaties. Die variatie maakt elke groep anders, maar de herkenning in wat we bespreken is vaak groot. Dat maakt het niet alleen leerzaam, maar ook gewoon heel leuk om te doen.”
Edwin Hummel RE RO CISA is werkzaam als auditmanager bij Auditdienst Rijk (ADR) bij het Ministerie van Financiën. Daarnaast is hij bestuurslid bij Norea, de beroepsorganisatie voor IT-auditors. Voor zijn referaat over de oordeelsvorming van de auditor ontving hij in 2009 de Arie Molenkamp Award. Hij is sinds 2015 als buiten-promovendus verbonden aan het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen waar hij onderzoek doet naar de rol en het effect van intuïtie in de besluitvorming van accountants. Hij verzorgt op persoonlijke titel regelmatig trainingen en lezingen over de oordeelsvorming van auditors vanuit een gedragswetenschappelijke invalshoek. Ontdek Edwins expertise en cursussen.
Dr. Annemarie Wennekers is sociaal psycholoog en heeft een achtergrond in de sociale- en gedragswetenschappen. In 2013 promoveerde ze aan de afdeling Sociale- en Cultuurpsychologie van de Radboud Universiteit Nijmegen op een proefschrift over onbewuste vooroordelen. Van 2012 tot 2015 was ze universitair docent Persuasieve Communicatie aan de Amsterdam School of Communication Research en van 2015 tot 2022 senior onderzoeker en programmaleider bij het Sociaal en Cultureel Planbureau. Sinds 2022 is ze afdelingshoofd bij de Inspectie belastingen, toeslagen en douane (IBTD). Op persoonlijke titel verzorgt ze samen met Edwin Hummel al enkele jaren de cursus Psychologie van de oordeelsvorming. Lees meer over haar expertise.
Dit artikel verscheen eerder bij onze kennispartner Sijthoff Accountants Academy.
Personalia
Markt Update
Vragen over adverteren?
Kan ik je van dienst zijn met een toelichting of advies? Bel of mail gerust. Ik neem graag de tijd voor je.
AccountantWeek.nl is onderdeel van Sijthoff Media, dé partner voor (finance) professionals. Benut de vele advertentiemogelijkheden.
Daan Commandeur
Partner Manager