‘Nederlandse overheid risicovolle belegger’

De overheid is een van de grootste aandelenbeleggers in Nederland. De waarde van het aandelenbezit van het ministerie van Financiën, de provincies en de veertig grootste gemeenten is in 2014 met zo’n vier miljard euro gedaald. Dat is een daling van 3%, terwijl de AEX in dat jaar met 6% is gestegen. De onderzoekers baseren zich op de meest recente beschikbare cijfers uit de jaarverslagen 2014 van de deelnemingen.

Sterke groeiers en dalers

De waardedaling van de overheidsaandelen in 2014 komt voornamelijk op het conto van het ministerie van Financiën, dat de resultaten van gasbedrijf EBN en van De Nederlandsche Bank fors terug zag lopen. Dit negatieve effect werd deels gecompenseerd door positieve resultaten van Schiphol, Tennet en Gasunie. Lokale overheden deden het een stuk beter, met Amsterdam en de provincie Gelderland als sterke groeiers. De gemeente Utrecht en de provincie Zuid-Holland zaten in de min vanwege een lager resultaat van de BNG.

Invloed is twijfelachtig

Het onderzoek geeft aan dat het aandelenbezit van overheden enorm versnipperd is, met meer dan 580 aandelenbelangen in 320 unieke bedrijven. Dat roept volgens Neil Lomax, partner bij Boer & Croon Corporate Finance, de vraag op of het publieke aandeelhouderschap wel effectief is ingericht. “De structuren van governance zijn bij vennootschappen vaak niet ingericht op dermate grote aantallen aandeelhouders. Het is dus twijfelachtig of overheidsinstanties via hun aandeelhouderspositie voldoende invloed kunnen uitoefenen om te waarborgen dat het publieke belang wordt gediend”, stelt Lomax.

Toezicht geen sinecure

Volgens Philippe Sprenger, managing director van Berenschot, is het inrichten van onderlinge samenhang tussen sturen, beheersen, toezicht houden en verantwoorden bij publieke deelnemingen ‘geen sinecure’. “Met uitzondering van het ministerie en enkele grote lokale overheden zoals de gemeente Rotterdam ontbreekt bij de overheden veelal de expertise om deelnemingen effectief te beheren. De overheid is in het eigen domein gewend te werken binnen publiekrechtelijke kaders, op basis van algemeen belang, verantwoording en democratische controle. Bij vennootschappen gelden echter de regels van het vennootschapsrecht en staat het belang van de vennootschap voorop. Er zijn mogelijkheden om het publieke belang daarin te borgen, maar dan moet de overheid die wel benutten om het aandeelhouderschap naar eigen smaak effectief in te richten”, aldus Sprenger.

Vooruitblik

De onderzoekers verwachten dat het vrij hoge risicoprofiel van de overheid in 2015 en de jaren daarna af zal nemen. Zo is in 2015 VIVAT verkocht en is een deel van ABN AMRO naar de beurs gebracht. Komend jaar zal deze bank verder privatiseren terwijl ook de privatisering van ASR is gepland. Daarnaast wordt de verkoop van de Koninklijke Nederlandse Munt onderzocht en moeten energiebedrijven Delta en Eneco hun leveringstak gaan afsplitsen. Opmerkelijk noemen de onderzoekers de huidige gesprekken over het mogelijk ongedaan maken van de verzelfstandiging van ProRail. Dit omdat de bestuurlijke en financiële problemen bij ProRail juist aanleiding waren voor afsplitsing destijds.

• Publieke Aandelen Monitor 2016