Lessen uit LuxLeaks

“Wij begrijpen dat de samenleving meer van ons verwacht. Daarom bieden wij u onze oprechte excuses aan. We hebben absoluut geen behoefte om zaken te doen met klanten die belasting ontduiken.” Aldus topman Stuart Gulliver van de Britse HSBC bank voor het jarenlang actief faciliteren van belastingontduiking door de Zwitserse tak van die bank. De bank probeert nu schoon schip te maken en relaties te herstellen. Excuus maken is dan een goed begin, maar of de bank geloofd wordt..?

Zouden er excuses volgen van commerciële bedrijven als Starbucks, Apple, Fiat, Avery Dennison, Disney, Skype / MS en Amazon nu de LuxLeaks affaire heeft aangetoond dat zij het betalen van belasting omzeilen? Dat is de vraag en zover is het nog lang niet. Allereerst is geen overeenstemming over de vraag OF deze bedrijven wel iets fout hebben gedaan. Er lijken geen wetten overschreden te zijn, zoals bij HSBC wel het geval was. Accountantskantoren die hun hebben geadviseerd , worden ook aangesproken op het ethisch gehalte van hun bijdrage. Hun integriteit wordt helaas in twijfel getrokken.

Er is veel te doen over belastingontwijking (‘ontduiking’?). Overheden hebben rulings voor grote bedrijven gecreëerd om investeringen aan te trekken en bedrijven zekerheid te bieden omtrent te verwachten belastingafdrachten; er bestaan echter grote verschillen in rulings tussen Europese landen. Ondernemingen gebruiken die verschillen om fiscale routes te scheppen ten einde zo min mogelijk belasting te hoeven betalen (ook al loopt dat met grote winsten vrij snel in de miljoenen). De routes zijn veelal uitgezocht door accountantskantoren.

Onrechtvaardig

Volgens de Europese commissie zijn verschillen in fiscale behandeling van bedrijven slecht voor de interne markt, het speelt landen tegen elkaar uit en geeft bedrijven veel macht. Het binnenhalen van investeringen is in deze economisch moeilijke tijd een prioriteit van regeringen geworden en m.n. Luxemburg, Nederland en Ierland lijken hier binnen de EU de vruchten van te plukken. De routes zijn niet illegaal, maar wel wordt de goede intentie van ondernemingen en hun adviseurs in twijfel getrokken. Naast de verschillen in fiscale behandeling tussen landen onderling is het volgens de Commissie problematisch dat burgers en andere ondernemingen opdraaien voor de kosten om de samenleving zoals deze nu is georganiseerd in stand te houden.

Regeringen zijn vanwege democratisch overeengekomen rechten van burgers verplicht om scholing, infrastructuur, veiligheid, gezondheidszorg, sociale vangnetten etc. te faciliteren en dat kost veel geld. Het besef groeit dat de sterksten wellicht allang niet meer de zwaarste lasten dragen en dat botst met ideeën omtrent een rechtvaardige samenleving. Het Nederlandse vestigingsklimaat kan minder gunstig worden nu de Commissie dit jaar voorstellen voor belastingharmonisatie wil doorvoeren die de ingewikkelde en ‘agressieve fiscale planning’ zullen blokkeren.

Lessen

Het is voor een beroepsgroep bij dit alles minder interessant om de zwartepiet toe te schuiven dan om zich af te vragen wat accountants ervan kunnen leren. Dus: wat kunnen we leren van LuxLeaks?

Een aantal invalshoeken en suggesties:

– Vraag je met elkaar af wat het huidige gedrag en morele denkrichting op de langere termijn zou betekenen.
Dan ontdek je tendensen die gezamenlijk gecreëerd worden: de rijdende trein waar je instapt en die ervoor zorgt dat we steeds sneller een bepaalde richting uit denderen en die wellicht steeds meer volgers (meelifters) kent. Gaan we de ‘goede’ richting uit? Kunnen, moeten of willen we uitstappen? Als de trein in een ongewenst geachte richting niet stopt dan komt die op enig moment een stootblok tegen, en dat is nu n.a.v. LuxLeaks aan het gebeuren. Dit doet reputaties geen goed.

– Vraag je in brede zin af, persoonlijk en gezamenlijk: hoe willen wij samenleven en samenwerken?
Dan komt er oog voor bijdragen aan het grotere maatschappelijke geheel, wat er gezamenlijk gecreëerd wordt, en ontstaan er inzichten hoe tendensen evt te keren. Misschien kan de rijdende trein nog stoppen of van spoor veranderen. Dat zal veel tijd en overleg kosten en het is zowel een kwestie van beroepsethiek als bedrijfsethiek. Anticiperen is verstandig waar mogelijk.

– Onderzoek wat de motivatie is geweest om een bepaalde kant op te gaan.
Wat was het ‘kantelpunt’? Wie of welke omstandigheid heeft ervoor gezorgd dat we op een bepaald spoor terecht zijn gekomen die TOEN volgens ons misschien niet maar NU wel in toenemende mate als ‘verkeerd’ wordt beschouwd? Wat waren beweegredenen daarvoor? Mogelijke automatismen kunnen dan boven water komen drijven en bespreekbaar worden gemaakt.

– Probeer nieuwe regelgeving te voorkomen.
Gedragscodes worden steeds uitgebreider en nu komen er van Europese zijde waarschijnlijk (harmonisatie-)wetten bij. Als op termijn politiek en burgers niet blij zijn met de manier waarop partijen wetten (naar de geest) naleven zal er een tegenreactie komen, wat helaas meer regels oplevert. Kan dit voorkomen worden? Wat zou adequate repliek zijn?

– Beantwoord bewust de ethische vraag ‘wat is het goede om te doen?’
Vraag je niet alleen af wie er baat bij hebben bij een besluit maar ook wie er schade van kunnen ondervinden. Wie betalen de rekening? Dat kan leiden tot evenwichtige afweging.

– Check je mindset.
Interessant is wat er gebeurt als je morele automatismen terzijde schuift, over intuïtieve of instinctieve eigenbelangen heenstapt en breder naar je omgeving gaat kijken, bv vanuit een besef dat we elkaar tegen zullen blijven komen en (ooit weer) met elkaar ‘door een deur moeten’. Dan kan er nieuwsgierigheid ontstaan en oprechte interesse in anderen. Een welgemeend excuus kan helpen om die deur te openen, als partijen zich benadeeld mochten voelen, ook al blijf je misschien bij je standpunt. Zo wordt ruimte voor constructieve oplossingen gecreëerd in een tijd waarin mores sterk aan verandering onderhevig zijn. Dat levert goodwill en respect op.

Annette Silljé (www.florescat.nl), trainer / adviseur ethiek en organisatieverandering (in 2013-14 trainer Beroepsethiek AIB)