Klokkenluiders: ‘Ex-Grant Thornton RA verrichtte ‘schijnonderzoek’’

Zaaknr. 20/1009

Door Jan Smit

Een voormalig forensisch accountant van Grant Thornton heeft in een onderzoek naar de afhandeling van een klacht van twee klokkenluiders zijn oren teveel laten hangen naar zijn opdrachtgever, tevens de voormalige werkgever van deze klokkenluiders. De RA werpt daarmee ‘een smet op het blazoen van de beroepsgroep’, betoogde een van deze klokkenluiders vrijdag bij de Accountantskamer.

Beide klagers waren werkzaam bij de Nederlandse tak van Vattenfall, het voormalige Nuon. Ze waren daar als projectleider en controller in 2012 onder meer betrokken bij de aanbesteding van de bouw van een nieuwe, gasgestookte elektriciteitscentrale in Hamburg, een opdracht met een totale waarde van ongeveer 450 miljoen euro.

In totaal negen bedrijven bleken geïnteresseerd in deze opdracht. Van hun manager kregen de projectleider en controller opdracht te gaan praten met vertegenwoordigers van Siemens, een van de gegadigden. Dat is tegen de aanbestedingsregels. Die schrijven voor dat tijdens een aanbesteding geen een op een gesprekken mogen worden gevoerd met kandidaten.

De Siemens-medewerkers vroegen beide klagers de oren van het lijf. Zij hoopten daarmee hun voordeel te kunnen doen bij hun inschrijving. Klagers reageerden ontstemd en rapporteerden dit aan hun manager. Tevergeefs. De deal met Siemens bleek op hoog niveau al min of beklonken.

De projectmanager en controller klaagden daarover bij Vattenfall Duitsland. Dit leidde tot het vertrek van een van de Duitse managers die hen onder druk zou hebben gezet. Maar voor klagers was dat niet voldoende.

Zij kaartten de kwestie aan bij de directie van Vattenfall Nederland. Die vroeg de Duitsers daarop een interne audit uit te voeren naar de gang van zaken. Volgens dit interne onderzoek was alles keurig volgens de Duitse en Europese aanbestedingsregels verlopen.

Onverkwikkelijk, oordeelden de projectmanager en de controller die inmiddels wegens ‘overtolligheid’ thuis zaten. Volgens hen waren de regels met voeten getreden. Zij schreven een ongeveer 300 pagina’s dikke reactie, schakelden de Nationale Ombudsman in en maakten de zaak aanhangig bij het Huis voor Klokkenluiders. Deze organisatie stelde hen in 2016 het gelijk.

Vanwege dit oordeel en omdat ook de raad van bestuur van Vattenfall in Zweden aan de bel trok besloot Peter Smink, de CEO van Vattenfall Nederland, daarop een extern partij opdracht te geven de zaak nog eens goed tegen het licht te houden. De keuze viel daarbij op Grant Thornton, in casu de nu aangeklaagde RA, destijds tevens partner.

Zijn conceptrapport deugt volgens klagers van geen kanten. “Het is een schijnonderoek,” fulmineerde de projectleider. “De accountant heeft zich niet aan de opdracht gehouden, volstaan met een onvolledige, eenzijdige weergave van de feiten en zich volledig voor het karretje van Vattenfall laten spannen.

Ook vallen beide klagers over het feit dat hij hen niet zou hebben gehoord tijdens zijn onderzoek, zij het definitieve rapport niet hebben ontvangen en de RA hen valse informatie zou hebben verstrekt over de exacte aard van zijn opdracht. Daarbij richt de kritiek zich vooral op het feit dat de gemelde misstanden zelf niet zijn onderzocht.

Volgens de projectleider was daar juist alle aanleiding toe. “In de internal audit staat dat er geen sprake is geweest van een misstand. De Europese aanbestedingsregels zouden niet gelden voor dit soort opdrachten. Dat klopt niet, dat is onzin. Maar de accountant neemt het allemaal voor waar aan.”

Van een schijnonderzoek is volgens de RA geen sprake. Dat hij niet heeft gekeken naar de misstanden op zich is omdat hij daar volgens hem geen opdracht toe heeft gehad. “Het was een persoonsgericht onderzoek. Ik moest in eerste instantie controleren of het hoofd van de auditafdeling in Duitsland de internal audit goed had uitgevoerd. Alleen als dit niet het geval was, zou ik er verder in duiken en waren ook de misstanden zelf aan de orde gekomen. Maar zover is het niet gekomen. Ik vond de conclusies goed onderbouwd, dus was die tweede stap niet nodig.”

Dat laatste betwistten de klagers op hun beurt. Volgens hen had de RA wel degelijk opdracht ook de misstanden te onderzoeken. Zij verwezen daarbij naar een brief van toenmalig CEO Smink aan de projectleider van eind 2017 waarin deze schrijft dat de accountant opdracht heeft gekregen de ‘kwestie grondig te onderzoeken’. Klager: “Dat klinkt als ‘kijken wat er allemaal is mis gegaan’ en niet als ‘kijken of het onderzoek correct is verlopen’.

Ook klopt het volgens de forensisch accountant niet dat klagers niet zijn gehoord. Naar zijn zeggen heeft hij de ‘klokkenluiders’ wel degelijk geïnformeerd en uitgenodigd, maar zouden zij al in een vroeg stadium hebben laten weten ‘invloed te willen hebben op de uitkomst’. “Ik heb toen duidelijk laten weten dat daar geen sprake van kon zijn. Daarna hebben klagers de boot voortdurend afgehouden.”

Dat klagers het definitieve onderzoek niet hebben ontvangen, klopt. Volgens de RA komt dit omdat zij geen betrokkenen waren, maar slechts informanten. “Betrokkene is het hoofd van de afdeling internal audit van Vattenfall Duitsland. Op hem richtte dit persoonsgerichte onderzoek zich.” Dat de klokkenluiders in de opdrachtbevestiging worden beschreven als involved individuals – letterlijk ‘betrokken individuen’ – doet daar volgens de accountant niets aan af.

“Allemaal semantiek,” reageerde de projectleider. “Herinnert u zich nog de reactie van Bill Clinton toen hij werd beticht van seksueel misbruik van Monica Lewinsky? ‘I did not have sex with this woman,’ zei Clinton destijds in een televisietoespraak. Het was wel zo. Dat gevoel krijg ik hier nu ook.”

De uitspraak: Schorsing recidiverende ex-Grant Thornton RA