Spontaan aangifte doen? Dit moet je weten

Door mr. W.G.G. Jansen de Lannoy

Vooraf
In de wet is bepaald dat het niet of niet tijdig doen van aangifte kan worden bestraft met een strafrechtelijke geldboete of een gevangenisstraf. Voor het te laat indienen van de aangifte of te laat betalen van de verschuldigde belasting kan een fiscale boete worden opgelegd. De aangifteplicht volgt uit de uitnodiging van de Belastingdienst en de aangifte moet ‘juist en volledig’ worden ingevuld. 

Maar wat als de Belastingdienst heeft verzuimd om je een uitnodiging te sturen? Wat als je bijvoorbeeld wel inkomen of winst hebt genoten of vermogen hebt? Wat als de aangifte dan ‘te laat’ of helemaal niet wordt gedaan? 

Is bestraffing of beboeting voor het niet of niet tijdig doen van aangifte überhaupt wel mogelijk, als je niet bent uitgenodigd tot het doen van aangifte? 

Wanneer ben je verplicht belastingaangifte te doen?
De wet bepaalt dat je binnen de in de uitnodiging gestelde termijn aangifte moet doen. Uit de wetsgeschiedenis en een arrest van de Hoge Raad uit 2003 volgt ook dat de verplichting aangifte te doen niet automatisch ontstaat als een belastingplichtige weet dat hij belasting zal moeten betalen. De aangifteplicht ontstaat formeel pas door de uitreiking van de uitnodiging tot het doen van aangifte. Zonder uitnodiging, bestaat dus geen aangifteplicht. 

Maar betekent dit dan ook dat je als belastingplichtige niets hoeft te doen totdat je een uitnodiging ontvangt? Nee, dat niet. In die gevallen moet je als belastingplichtige zelf verzoeken om een uitnodiging tot het doen van aangifte. 

Kan je worden gestraft voor het niet vragen om een uitnodiging?
Wanneer je als persoon (of onderneming) geen uitnodiging tot het doen van aangifte hebt ontvangen en weet dat je wel aangifte zou moeten doen van inkomen, winst en/of vermogen, dan ben je wel verplicht te vragen om een uitnodiging tot het doen van aangifte. Na ontvangst van de uitnodiging ontstaat dan alsnog een aangifteplicht. Voor bijvoorbeeld inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting moet binnen zes maanden na het belastingjaar een verzoek om uitnodiging worden gedaan. Voor schenkbelasting is dat zes maanden na de schenking. Voor erfbelasting geldt een termijn van acht maanden. 

Het niet doen van zo’n verzoek om een uitnodiging kan een (bestuurlijke, door de Belastingdienst op te leggen) verzuimboete of een vergrijpboete opleveren. Als het bij een verzuimboete blijft, valt de schade nog mee: die bedraagt nu maximaal ongeveer € 5.500. Maar als het verwijt ‘opzet of grove schuld’ is waardoor de Belastingdienst te weinig belasting heeft geheven, dan zijn de boetebedragen niet mals: de maximumboete bedraagt dan 100% van de verzwegen belasting, dus dat kan behoorlijk oplopen. 

Strafrechtelijke vervolging voor het niet vragen om een uitnodiging is niet mogelijk, zoals dat  tot 2010 wel kon. De reden om strafvervolging af te schaffen was onder meer dat het niet voldoen aan de verplichting om te verzoeken om een uitnodiging niet leidt tot een hoger bedrag aan verschuldigde belasting. Ook als over jaren vóór 2010 ten onrechte niet is gevraagd om een uitnodiging, is strafrechtelijke vervolging inmiddels niet meer mogelijk. 

Zie in het kader van het doen van aangifte ook het blog van Ludwijn Jaeger (‘De aangifte, een drieluik, deel III’) over de gevolgen van het niet of onjuist doen van aangifte in het geval waarin wél een uitnodiging tot het doen van aangifte is verstuurd. Dat onderwerp valt buiten de reikwijdte van dit blog. 

De ‘te late spontane aangifte’ ook strafbaar?
Als je geen uitnodiging hebt ontvangen voor het doen van belastingaangifte, maar daar ook niet om hebt gevraagd en alsnog zelf aangifte doet, dan heet dit een ‘spontane aangifte’. Bij het juist en volledig doen van een spontane aangifte is het dan de vraag of bestraffing kan plaatsvinden voor het ‘niet tijdig’ doen daarvan. Met andere woorden: ben je te laat met het doen van een spontane aangifte als je die na afloop van de termijn van zes maanden doet? Kan bijvoorbeeld het in 2020 spontaan doen van de aangifte inkomstenbelasting 2017 worden aangemerkt als ‘niet tijdig’? 

Ik meen van niet. 
Zonder uitnodiging ben je immers niet verplicht aangifte te doen. En zonder een verplichting aangifte te doen kan je niet te laat zijn met het doen van een (spontane) aangifte. Het gevolg is dat het ‘te laat’ doen van een spontane belastingaangifte geen strafbaar feit is. Dit geldt niet alleen voor de inkomsten- en vennootschapsbelasting, maar ook voor de schenk- en erfbelasting. Dat staat los van de hiervoor benoemde mogelijkheid om een (forse) bestuurlijke boete te krijgen voor het niet tijdig vragen om een uitnodiging. 

Conclusie
Een valse of te late aangifte, of het helemaal niet doen van aangifte, levert een misdrijf op. Dat is echter alleen zo als op basis van de wet de verplichting bestaat om aangifte te doen. Het doen van een spontane aangifte – dus zónder uitgenodigd te zijn – kan daarom niet strafrechtelijk worden vervolgd. Dat geldt ook voor het niet tijdig doen van aangifte, ook al wordt de ‘spontane aangifte’ gedaan lang na het jaar, of (voor schenk- en erfbelasting) het moment, waarop deze betrekking heeft. Het zonder uitnodiging indienen van een valse aangifte is overigens wel weer een strafbaar feit. 

Een fiscale boete is wel in alle gevallen mogelijk. Het niet vragen om een uitnodiging kan een relatief beperkte verzuimboete opleveren, maar het opzettelijk verzwijgen van belastbare inkomsten of vermogen kan ook leiden tot een zware vergrijpboete tot maximaal 100% van de ontdoken belasting.

Mr. Woody (W.G.G.) Jansen de Lannoy (1990) heeft aan de Vrije Universiteit te Amsterdam de bachelor Rechtsgeleerdheid gevolgd (2016) en tevens de master Fiscaal recht (2017). Naar aanleiding van diverse stages is het voor Woody duidelijk geworden dat zijn hart bij de fiscale procespraktijk ligt en is hij in 2018 begonnen bij Jaeger Advocaten-belastingkundigen.