Jaarverslagenanalyse: Ziekenhuizen schrijven zwarte cijfers

Van de vijf ziekenhuizen die vorig jaar wel verlies leden, heeft dit bij vier ziekenhuizen een incidentele oorzaak. Dit blijkt uit een analyse van 76 jaarverslagen van Nederlandse ziekenhuizen (96 procent van alle ziekenhuizen) over het jaar 2016 door Intrakoop, de inkoopcoöperatie van de zorg en Verstegen accountants en adviseurs.

“Ziekenhuizen werken steeds efficiënter. Hoewel de bedrijfslasten harder stijgen dan de opbrengsten, zijn de financiële buffers licht toegenomen. Ook de bezetting per bed is hoger, terwijl de gemiddelde ligduur weer verder is gedaald. Nederland behoort al tot de landen met de laagste ligduur van Europa. “Opvallend is verder de toename van patiëntgebonden kosten, met 5 procent naar 5 miljard euro. Onder andere door de stijgende prijzen voor medicijnen”, licht Frank Kaptein, bestuurder van Intrakoop, toe.

Het totale resultaat van de ziekenhuissector bedraagt in 2016 434 miljoen euro. Dat is een daling ten opzichte van 2015, toen het resultaat 488 miljoen euro was. Ziekenhuizen hadden in 2015 te maken met eenmalige voordelen. Het gaat daarbij onder meer om vrijval van voorzieningen voor risico’s in de omzet over voorgaande jaren, schadevergoedingen en incidentele subsidies. De totale bedrijfslasten van de onderzochte ziekenhuizen nemen in 2016 met 3,3 procent toe, tot 24 miljard euro. Deze stijging ligt in lijn met de afgelopen jaren. De totale bedrijfsopbrengsten stijgen met 2,8 procent minder sterk dan de bedrijfslasten. De totale omzet van de onderzochte ziekenhuizen is 24,9 miljard euro. Intrakoop schat in dat de totale omzet van alle ziekenhuizen over 2016 – en daarmee de kosten voor de Nederlandse samenwerking aan ziekenhuiszorg – uitkomt op 26 miljard euro. Van de onderzochte organisaties publiceren 5 ziekenhuizen in 2016 rode cijfers. In 2015 waren dat 9 ziekenhuizen. Het verlies bij vier van de vijf heeft een incidentele oorzaak, zoals ingebruikname van nieuwbouw en aanloopverliezen.

Meer eigen vermogen, maar liquiditeit blijft zorgelijk

De solvabiliteit van de ziekenhuizen is licht gestegen van 22,5 procent in 2015 naar 23,6 procent in 2016. Deze stijging is vooral het gevolg van een toename van het eigen vermogen. Het totale eigen vermogen is, dankzij het positieve resultaat in de ziekenhuissector gestegen met 438 miljoen euro naar 5.878 miljoen euro in 2016. De liquiditeitsratio is in 2016 licht verbeterd van 1,24 in 2015 naar 1,28 in 2016. Over het geheel genomen is een liquiditeit van 1,28 ‘toereikend’, maar de ziekenhuissector blijft kwetsbaar en heeft weinig ruimte voor tegenvallers of investeringen. Kaptein: “Er zijn nog te veel ziekenhuizen die qua liquiditeit in de gevarenzone verkeren. Van de 76 ziekenhuizen zijn er eind 2016 nog altijd 18 met een liquiditeitsratio lager dan de wenselijke 1,0. Overigens waren dat er in 2015 22.” 

Verdere stijging inkoopuitgaven

De inkoopuitgaven stijgen in 2016 met 4,8 procent naar 11,5 miljard euro als gevolg van toenemende exploitatiekosten en meer investeringen. Hiervan komt zo’n driekwart (8,8 miljard euro) voor rekening van de exploitatiekosten. De totale inkoopuitgaven van ziekenhuizen zijn daarmee ongeveer gelijk aan de uitgaven aan personeel (12 miljard euro), de grootste uitgavenpost in de sector. De inkoopuitgaven voor personeel niet in loondienst (8,3 procent) en overige personeelskosten (9,1 procent) stijgen in 2016 het hardst, naast de toenemende investeringen in machines en installaties (+18,7 procent). De totale kosten van personeel stijgen in 2016 met 2,9 procent naar 12,9 miljard euro. Bij de 76 onderzochte ziekenhuizen zijn bijna 170.000 fte werkzaam.

Hoge bedrijfslasten door toenemende zorgkosten

De personeelskosten van ziekenhuizen vormen ruim de helft van de totale bedrijfslasten. In vergelijking met andere deelsectoren binnen de gezondheidszorg, zoals de verpleging- en verzorging (VVT), is dit aandeel relatief laag (care-sector gemiddeld 70-75 procent). Toch liggen de bedrijfslasten van ziekenhuizen aanzienlijk hoger. Dat komt vooral doordat de patiëntgebonden kosten gemiddeld bijna tien maal hoger zijn dan in de care-sector. In 2016 zijn deze kosten met 5,0 procent gestegen naar 5 miljard euro. Gemiddeld wordt 65 procent van de patiëntgebonden kosten uitgegeven aan behandeling. Meer dan de helft hiervan gaat op aan medicijnen (incl. bestralingsmiddelen en dialysebenodigdheden). De stijgende prijzen van geneesmiddelen spelen dan ook een rol in de toenemende kosten. Van alle patiëntgebonden kosten gaat zo’n 15 tot 20 procent naar onderzoeksfuncties (beeldvormende techniek, functie- en laboratoriumonderzoek). Het restant betreft vooral instrumenten, katheters en toedienings- en afnamesystemen. Dat blijkt uit aanvullende grootboekanalyses van Intrakoop. Daarnaast kennen ziekenhuizen, vergeleken met andere zorgsectoren, flinke bedrijfslasten door hogere afschrijvingen op dure apparatuur.  

Verdere daling ziekenhuiscapaciteit

De 76 onderzochte ziekenhuizen hebben samen een capaciteit van 32.672 bedden. In 2016 is de ziekenhuiscapaciteit weer verder gedaald, met 3 procent. In 2015 en 2014 was de capaciteit al afgenomen met respectievelijk 1,3 procent en 2,8 procent. Het aantal klinische opnamen daalt in 2016 ook verder met 1,9 procent naar bijna 1,5 miljoen. Kaptein: “Dat komt doordat poliklinische handelingen steeds vaker worden ondergebracht bij de huisartsenzorg of worden overgenomen door zelfstandige behandelcentra.” Doordat de capaciteitsafname nog iets sterker is dan de daling van het aantal klinische opnamen, stijgt de bezettingsgraad licht. De gemiddelde bezetting van een ziekenhuisbed ligt bij de onderzochte ziekenhuizen op 60 procent. De gemiddelde ligduur daalt van 5,3 dagen in 2014 en 5,2 in 2015 naar 5,0 in 2016.

• Jaarverslagenanalyse 2016 ziekenhuizen