Expert: ‘Greenwashing of greenhushing: niet voorspellen, maar herkennen’

Met de opkomst van nieuwe AI-technologieën en de mogelijkheden van geautomatiseerde gegevensanalyse wordt gedacht dat accountants beter in staat zouden moeten zijn om fraude en andere inbreuken op integriteit te voorspellen. Laat ik duidelijk zijn: het voorspellen van fraude of integriteitsproblemen is bijna net zo moeilijk als het voorspellen van het winnende nummer bij een loterij.

Kenmerken frauderisico’s
Fraude is een complex, adaptief en opkomend risico. Dit soort risico's heeft de volgende kenmerken:

• Het is bekend dat het risico op fraude complex is. Vanwege die complexiteit kunnen we wel de mogelijke uitkomsten kennen, maar niet waar, wanneer of in welke vorm fraude zal plaatsvinden. Het is daarom voorstelbaar, maar niet voorspelbaar. Vergelijk het met een pandemisch virus.

• Op het moment dat we een beheersmaatregel nemen, verandert het risico zelf van gedrag en vorm, omdat het risico eigenlijk een menselijk risico is dat denkt. Mensen anticiperen op handhaving en passen op basis daarvan telkens hun strategie. Dit maakt systematische analyse van integriteitsrisico's onmogelijk, omdat het nemen van een maatregel het bruto risico zelf verandert. Vergelijk het met een virus.

• We weten welke factoren voorwaardelijk zijn voor het ontstaan van fraude (emergent, omdat fraude uitsluitend kan ontstaan als aan een minimaal aantal voorwaarden is voldaan): gelegenheid, druk en rationalisatie. Dat wil niet zeggen dat als alle voorwaarden zich voordoen, er dus fraude gaat ontstaan. Het blijft complex, net zoals bij virussen.

Accountant niet machteloos
Natuurlijk hebben we wel een idee dat bepaalde integriteitsinbreuken waarschijnlijk zijn. Opnieuw in vergelijking met virussen: we weten dat het heersende vogelgriepvirus ooit zal overspringen op mensen, maar we hebben geen idee waar, met welke precieze gevolgen voor onze gezondheid en hoe besmettelijk het zal zijn. Maar veel andere virusdreigingen, die mogelijk veel urgenter zijn, zijn ons totaal onbekend en hebben we ons dus niet op voorbereid.

Maar als we niet kunnen voorspellen, wat dan? Dan moeten we leren beter en eerder te herkennen en voorbereid zijn op de te nemen stappen na herkenning. Juist bij herkenning kan data-analyse uitkomst bieden, met behulp van informatie uit eerdere incidenten. Het draait eigenlijk om geavanceerde analyse van cijfers. Bij greenwashing of -hushing gaat het echter vaak niet over cijfers, maar over beweringen met betrekking tot bijvoorbeeld grondstofgebruik, arbeidsomstandigheden of goed bestuur. Juist dan kan een uitgebreide database met niet-financiële bedrijfsgegevens van pas komen om de focus scherp te krijgen. Ik ben hoopvol gestemd.

En als je cliënt of jij het dan meteen heeft herkend, wat dan? Dan prijs jij je gelukkig dat jij als accountant van jaar tot jaar hebt aangedrongen en het voor elkaar hebt gekregen dat jouw cliënt een werkend frauderisico-management systeem heeft ingericht, inclusief een actueel gehouden responsplan, want juist dat is een noodzaak als het om complexe risico’s gaat. Op die wijze houden we de kans op een afwijking van materieel belang zo klein mogelijk.