Ernstige tekorten jagen gemeenten diep in het rood

Het gezamenlijke tekort vvan gemeenten dreigt tien keer zo groot te worden als in 2018. Het gezamenlijke verlies is met 600 miljoen opgelopen naar 747 miljoen euro in 2019. Acht op de tien gemeenten voorzien een gezamelijk begrotingstekort van 1,3 miljard euro voor dit jaar.

Dit blijkt uit de Benchmark Nederlandse gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs. Hierin is de financiële gezondheid van alle 355 gemeenten beoordeeld op basis van de jaarrekeningen over 2019. Daarnaast zijn de begrotingen voor 2021 geanalyseerd. Tot nu toe konden gemeenten de oplopende tekorten opvangen met eigen financiële buffers. Maar volgens BDO is de rek eruit. In 2019 worstelde twee derde (65%) met tekorten. In 2018 was dat nog 58 procent. 

In de provincies Noord-Holland en Groningen bedragen de tekorten per inwoner meer dan 100 euro. Zij spannen daarmee de kroon. Gemeenten in de provincie Flevoland doen het daarentegen het beste. Zij hebben een gemiddelde solvabiliteit (eigen vermogen en buffers) van 53 procent. Zij hebben ook de laagste gemiddelde nettoschuldquote (de schuldpositie) met 15 procent. Landelijk bedraagt deze 49 procent. Voor dit jaar wordt een nettoschuldquote verwacht van 64 procent.

“Dit is voor de langere termijn geen houdbare situatie”, zegt Rob Bouman, voorzitter van de branchegroep Overheid van BDO. “Gemeenten kunnen nu nog tegen een stootje. Oplopende tekorten kunnen ze nog steeds betalen door te bezuinigen en in te teren op de reserves of door meer schulden op te bouwen.”

“Het structureel en reëel evenwicht is volledig zoek. Gemeenten staan voor de lastige taak ongekende financiële uitdagingen en onzekerheden het hoofd te bieden. Hierbij valt te denken aan de toenemende digitalisering, energietransitie, krapte op de woningmarkt en de impact van COVID-19. Dit bovenop de reeds eerder door de rijksoverheid overgehevelde taken uit het sociaal domein.”

“Gemeenten zijn hierdoor genoodzaakt keuzes te maken en in sommige gevallen zich te beperken tot enkel het uitvoeren van wettelijke taken. Dit leidt tot verschraling in de uitvoering van het openbaar bestuur.”  

Inmiddels zijn twee steunpakketten verleend, onder andere aan gemeenten. Het is echter de vraag of het volledig vergoeden van de kosten kan en zal gebeuren, zegt Bouman. “Het is goed mogelijk dat er verborgen kosten zijn die tijdens de compensatieberekeningen nog onbekend zijn, zoals extra verliezen voor culturele instellingen.”

Bouman pleit voor een herbezinning van taken, omvang en financiering van gemeenten. “Dit is een bekend thema, de urgentie hiervan neemt alleen maar toe. De huidige verdeling en financiering past niet meer bij de toegenomen financiële dynamiek – desondanks is de invoering van het nieuwe verdeelmodel uitgesteld tot 2023.”