Digitale bekendmaking van aanslagen aanstaande

Door mr. N. (Nick) van den Hoek 

De meeste besluiten moeten nog gewoon per post worden verstuurd (of fysiek worden uitgereikt). In dit blog een korte inventarisatie van recente jurisprudentie over digitaal verzonden berichten. Daarnaast bespreek ik de plannen van de staatssecretaris op dit gebied. Die is voornemens de Belastingdienst te laten bepalen of burgers uitsluitend digitale of uitsluitend papieren post gaan ontvangen van de Belastingdienst. Ik ben daar geen voorstander van. 
 
Het wettelijk kader 
Op grond van artikel 3:41 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) worden besluiten bekendgemaakt door toezending of uitreiking aan de belanghebbende. Daarmee wordt bedoeld het fysiek per post versturen. Op grond van artikel 2:14 van de Awb kan een bestuursorgaan een bericht elektronisch verzenden voor zover de geadresseerde kenbaar heeft gemaakt dat hij langs deze weg voldoende bereikbaar is. 

Artikel 3a van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) wijkt af van de Awb en bepaalt dat berichten van de inspecteur aan belastingplichtigen en vice versa uitsluitend elektronisch worden verzonden. Omdat het bij invoering van artikel 3a AWR in 2015 niet mogelijk werd geacht het berichtenverkeer met de Belastingdienst direct volledig en verplicht elektronisch te laten plaatsvinden, zijn de meeste fiscale besluiten (vooralsnog) uitgezonderd van digitale bekendmaking. Dit is per fiscaal besluit geregeld in de (bijlage bij de) Regeling elektronisch berichtenverkeer Belastingdienst.  

Belastingaanslagen staan vooralsnog niet op de lijst van fiscale besluiten die uitsluitend digitaal bekendgemaakt worden. Wel worden aanslagen als ‘service’ ook in de berichtenbox geplaatst. Tot vorig jaar was het niet duidelijk of een aanslag toch op de juiste wijze bekendgemaakt kon zijn indien dat alleen digitaal was gebeurd.  

Hoge Raad 25 mei 2018 
In een arrest van 25 mei 2018 heeft de Hoge Raad de knoop doorgehakt. Die zaak draaide om een uitspraak op bezwaar. Net als aanslagen zijn uitspraken op bezwaar vooralsnog uitgezonderd van het verplichte elektronisch berichtenverkeer. De Hoge Raad oordeelde dat die omstandigheid tot gevolg heeft dat de verzending van een uitspraak op bezwaar in elk geval per post moet plaatsvinden. 

Een ander oordeel had ook gekund, omdat de hoofdregel in de Awb is dat digitaal berichtenverkeer mogelijk is voor burgers die kenbaar hebben gemaakt digitaal bereikbaar te zijn.

Hoge Raad 19 oktober 2018
Op 19 oktober 2018 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de burger (of in dat geval diens gemachtigde) niet expliciet toestemming hoeft te geven voor digitale communicatie. In die zaak was het bezwaarschrift zowel per post als per e-mail ingediend. Op de reactie per e-mail om het bezwaar te motiveren werd niet gereageerd, met een nietontvankelijkheidsverklaring tot gevolg. De Hoge Raad liet de niet-ontvankelijkheid in stand. Het bestuursorgaan mocht uit de omstandigheden afleiden dat de gemachtigde digitaal bereikbaar was. Het bestuursorgaan draagt wel de bewijslast om aannemelijk te maken dat de geadresseerde kenbaar heeft gemaakt dat hij langs de digitale weg voldoende bereikbaar is. Dat volgt uit een uitspraak van Rechtbank Overijssel van 3 augustus 2018. 

Rechtbank Overijssel 3 augustus 2018  
Die zaak draaide om aanmaningskosten van 7 euro voor het niet tijdig betalen van een aanslag waterschapsbelasting. De belanghebbende stelde de aanslag niet te hebben ontvangen en nooit toestemming te hebben gegeven post digitaal te ontvangen. De rechtbank overwoog dat de heffingsambtenaar het tegendeel aannemelijk moest maken. De heffingsambtenaar had daarvoor een brief van de beheerder van MijnOverheid.nl ingebracht, waarin stond dat “de genoemde burger” MijnOverheid.nl had geactiveerd en dat hij de het waterschap had aangevinkt als organisatie waarvoor hij digitaal bereikbaar was. De rechtbank overwoog dat aan die brief “naar het oordeel van de rechtbank geen doorslaggevende betekenis toe[komt], nu deze informatie niet met objectieve gegevens, bijvoorbeeld met concrete loggegevens of screenprints, is onderbouwd.” 

Dit kan in de praktijk nog een lastige opgave worden voor bestuursorganen, aangezien zij MijnOverheid niet zelf beheren. 

De toekomst: opt-out van uitsluitend digitale bekendmaking   
De staatssecretaris heeft op 5 juli 2018 in een brief aan de Tweede Kamer laten weten dat hij vanaf 2021 een keuzemogelijkheid voor burgers wil introduceren, waarbij men kan kiezen voor alleen papieren berichten of alleen elektronische berichten van de Belastingdienst. Het gaat dan om alle post van de Belastingdienst, dus ook die met rechtsgevolg, die nu nog uitgezonderd zijn van uitsluitend digitale bekendmaking. Het idee is dat de Belastingdienst een keuze maakt die aansluit bij het eventuele recente gebruik van de berichtenbox. Als de Belastingdienst kiest voor digitale correspondentie en de burger het niet eens is met die keuze, moet hij in actie komen. 

Omdat aan de bekendmaking van besluiten allerlei juridische gevolgen verbonden zijn, zoals de begin van de bezwaartermijn, dient voor een wijziging waarop dat gebeurt naar mijn mening expliciet toestemming gevraagd te worden. Dit is belangrijk omdat veel burgers MijnOverheid.nl al hebben geactiveerd en daarmee automatisch zijn aangemeld om berichten van de Belastingdienst digitaal te ontvangen. Die instelling kan niet worden gewijzigd en MijnOverheid kan niet worden gedeactiveerd. Dit terwijl miljoenen berichten in de berichtenbox niet worden gelezen. Omdat het plan van de staatssecretaris het stelsel van bekendmaking van aanslagen dus ingrijpend zou wijzigen, dient naar mijn mening gekozen te worden voor een opt-in en niet voor een opt-out. 

Conclusie 
De Belastingdienst is volop bezig met digitale correspondentie met belastingplichtigen via de berichtenbox op MijnOverheid.nl. De Hoge Raad heeft echter geoordeeld dat uitsluitend digitaal verzonden aanslagen vooralsnog niet op de juiste wijze bekendgemaakt zijn. De huidige werkwijze, waarbij aanslagen per post en digitaal worden verstuurd is tijdrovend en kostbaar en daarom wil de Belastingdienst er vanaf. Het plan is dat de burger per 2021 kiest voor uitsluitend digitale of uitsluitend papieren correspondentie met de Belastingdienst. Ik ben het niet eens met de staatssecretaris dat de Belastingdienst die keuze voor de burger kan en mag maken. Hoewel het veranderen van de keuze dan mogelijk is, geldt dat op dit moment niet. De burger die MijnOverheid heeft geactiveerd ontvangt verplicht digitale berichten van de Belastingdienst en kan zijn account niet deactiveren. Vanwege de juridische gevolgen van het bekendmaken van besluiten, vind ik dat gekozen moet worden voor een opt-in en niet voor een opt-out. Zo loopt degene die zijn berichtenbox heeft geactiveerd maar liever fysieke post ontvangt, straks niet het risico alleen nog digitale berichten van de Belastingdienst te ontvangen. 

Mr. N. (Nick) van den Hoek is partner-advocaat bij Jaeger Advocaten