De alleenstaande ouderkop voor vluchtelingen

door mr. Rob Antonis

Belastingdienst kent automatisch alleenstaande ouderkop toe

Net als iedereen hebben ook statushouders recht op Toeslagen. Zodra een huurtoeslag of kinderbijslag is aangevraagd beginnen ook de molens van de Belastingdienst/Toeslagen te malen en kunnen de statushouders ook aanspraak maken op het kindgebonden budget.
Als is vastgesteld dat aanspraak bestaat op het kindgebonden budget wordt volledig automatisch de zogenoemde alleenstaande ouderkop toegekend. Die beloopt ruim € 3.000 per jaar.

Ten onrechte toekenning alleenstaande ouderkop bij gehuwden

Die automatische toekenning gebeurt ook bij personen die getrouwd zijn. Ten onrechte. Dit komt omdat de er geen papieren zijn van de echtgenoot in het land van herkomst. Bijgevolg kan er geen BSN-nummer worden afgegeven voor de echtgenoot en wordt er geen partner ingeschreven. 

Daarop ‘denkt’ het systeem: ‘hé, geen partner, wel kindgebonden budget, dus alleenstaande ouderkop’. En pardoes wordt het geld overgemaakt.
Vaak jaren later wordt een verzoek om gezinshereniging gedaan. Dan constateert de Belastingdienst/Toeslagen dat er (al die tijd) wel een huwelijk was. 

Terugbetaling alleenstaande ouderkop bij gehuwden is wettelijk verplicht

Vervolgens wordt (voor alle jaren) de alleenstaande ouderkop teruggevorderd. Kijkt men naar de letter van de wet, dan is duidelijk dat de alleenstaande ouderkop onterecht was en dus terugbetaald moet worden.

Terugbetaling van alleenstaande ouderkop kan redelijkerwijs niet worden verlangd

Als we de feiten wat kleur geven, ontstaat het volgende beeld. Een statushouder verzoekt om kinderbijslag en krijgt die volkomen terecht toegekend. Daarbij geeft zij aan gehuwd te zijn, maar niet te weten of haar man überhaupt nog leeft en niet over papieren beschikt. De man draagt ook feitelijk niets bij. Bij de autoriteiten is gemeld dat er een huwelijk is, maar het systeem kan dat niet verwerken. Vervolgens komt er een toeslag die ook feitelijk voor de kinderen wordt gebruikt. Nergens is vermeld dat de toeslag is gebaseerd op het alleenstaand zijn. De statushouder is volledig te goeder trouw.

Wat het nog schrijnender maakt, is het feit dat de problematiek al jaren bij de Belastingdienst/Toeslagen bekend is. VluchtelingenWerk Nederland heeft het herhaaldelijk gemeld en de VNG heeft er aandacht voor gevraagd. Tot slot is het al in november 2016 in de Kamerstukken aan de orde gesteld.

In dat licht bezien is het in redelijkheid niet te verlangen dat de alleenstaande ouderkop wordt terugbetaald.

Fouten bij Belastingdienst kan terugvorderen ouderkop in de weg staan 

De rechter kan echter weinig met een redelijkheidsoordeel. Hij kan echter wel ingrijpen als een zogenoemd nieuw feit ontbreekt, als een ambtelijk verzuim is begaan of de algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn geschonden.

Belastingdienst/Toeslagen zal zeggen dat er een nieuw feit is. Ze wisten eerder niet dat er een huwelijk was. De vraag is of dat argument opgaat. Op zich is hij niet verantwoordelijk voor de gegevens(verwerking) van andere instanties, hoewel daarop nuances mogelijk zijn. Zie daarvoor bijvoorbeeld de uitspraak van de Raad van State van 17 augustus 20115, ECLI:NL:RVS:2005:AU1094. Aan de andere kant heeft hij wel een onderzoekplicht als zelfstandig gegevens worden ingevuld. 

Dat brengt ons bij het ambtelijk verzuim. Als de Belastingdienst/Toeslagen bij het toekennen van de toeslag ‘heeft zitten slapen’ kan die ook niet worden teruggevorderd. Dat hangt ook weer samen met de onderzoekplicht en de (veronderstelde) kennis van de samenhang tussen kindgebonden budget, huwelijk en alleenstaande ouderkop. In een recente zaak waarin de Belastingdienst een inkomensafhankelijke combinatiekorting ten onrechte niet corrigeerde (die gekoppeld is aan de wel gecorrigeerde zelfstandigenaftrek) was navordering volgens het arrest van de Hoge Raad van 15 juni 2018, ECLI:NL:HR:2018:797 niet mogelijk.

Een deugdelijke belangenafweging is vereist alvorens een terugvorderingsbesluit te nemen. Zie daarvoor bijvoorbeeld de uitspraak van de Raad van State van 28 februari 2018, ECLI:NL:RVS:2018:661. Ook als de Belastingdienst/Toeslagen een verwijt kan worden gemaakt ten aanzien van het oplopen of ontstaan van een schuld kan dat reden zijn het terugvorderen niet toe te staan, aldus de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep van 16 oktober 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BY0598. Ook mag men erop vertrouwen dat de Belastingdienst/Toeslagen zich baseert op juiste feiten. 

Conclusie

Als de Belastingdienst/Toeslagen niet ‘netjes binnen de lijntjes kleurt’ moet een op zich terechte terugvordering achterwege blijven. Betoogd kan worden dat de Belastingdienst/Toeslagen van de hoed en de rand had moeten weten, had kunnen en moeten onderzoeken en had kunnen en moeten ingrijpen bij het blijven uitkeren van de Toeslag (zeker de latere jaren). Dan moet het belang van een vluchteling die volledig te goeder trouw is zwaarder wegen dan een strikte toepassing van de wet.

Mr. Rob Antonis van Jongbloed Fiscaal Juristen NV te Den Haag is fiscaal specialist bij Fiscaalconsult. Zijn specialisme(n): Formeel belastingrecht, fiscale procedures