Blog: Digitale jaarrekening

Vanaf boekjaar 2025 moeten bedrijven in Nederland hun jaarrekening elektronisch via SBR bij de Kamer van Koophandel deponeren, wat transparantie bevordert. Onderzoek toont aan dat bedrijven die failliet dreigen te gaan, minder vaak een controleverklaring indienen. Hoewel late deponeringen toenemen en leiden tot boetes en lagere kredietwaardigheid, vermijden sommige bedrijven transparantie om concurrentievoordelen te behouden. Desondanks hebben transparante bedrijven vaak betere toegang tot krediet en een stabielere reputatie, hoewel transparantie geen garantie voor succes is. Dat schrijft Barry De Vent, fiscaal specialist bij Nextens.

Rechtspersonen zijn vanaf boekjaar 2025 verplicht om hun jaarrekening elektronisch via Standard Business Reporting (SBR) bij de Kamer van Koophandel te deponeren en daarmee publiek inzichtelijk maken. De jaarrekening – niet te verwarren met het bestuursverslag – betreft het financiële bedrijfsoverzicht aan het einde van een boekjaar. Het bevat de balans, de winst- en verliesrekening, een toelichting en – voor grote bedrijven – het kasstroomoverzicht. En, niet onbelangrijk, een accountantsverklaring. De nieuwe verplichting is een mijlpaal in verdere digitalisering van de fiscus en onderstreept de verschuiving naar gedigitaliseerde bedrijfsrapportages. Ondernemingen kunnen al op vrijwillige basis hun jaarrekening over het boekjaar 2024 elektronisch deponeren. Het deponeren van de jaarrekening is voor alle bedrijven van enige omvang wettelijk verplicht.

Transparantie bij faillissement

Uit onderzoek in 2022 door Tjibbe Bosman namens de Universiteit van Amsterdam blijkt dat hoe dichter een onderneming bij een faillissement is, hoe kleiner de kans dat zij een controleverklaring deponeert. Slechts twaalf procent van de bedrijven deponeert in het jaar voordat ze failliet gaan een vastgestelde jaarrekening. Als bedrijven minder transparant zijn hebben ze dus duidelijk wat te verbergen. Van veel ondernemingen is aan de tijdigheid van de deponering is ook wat aan te merken: gemiddeld duurt het circa tweehonderd dagen voordat de jaarstukken zijn gedeponeerd. Al te lang rekken mag niet: als de jaarrekening nog niet vastgesteld kan worden is voorlopige jaarrekening verplicht.

Stijgende tardiness bij deponeren

Het aantal bedrijven in Nederland dat verplicht haar jaarrekening deponeert doet dat steeds later in het jaar. Volgens Graydon Creditsafe had in 2023 nog maar 41% van de bedrijven zijn jaarrekening in het eerste halfjaar gedeponeerd. Het niet tijdig deponeren van de jaarrekening is een economisch delict en kan leiden tot een boete van maximaal 21.750 euro. Te laat deponeren heeft ook een negatief effect op de kredietwaardigheid dus de kredietrating. Kredietinformatiebureau’s, zoals BKR, Graydon, D&B en Allianz Trade zullen dit meewegen, waardoor banken en andere bedrijven minder snel zaken met de onderneming willen doen. Een boete leidt ook nog eens tot een strafblad voor de onderneming.

Risico’s uit concurrentieoverwegingen

Sommige ondernemingen nemen bewust al deze risico’s uit concurrentieoverwegingen of privacy- of veiligheidsredenen. Nog in 2006 weigerde textielgigant Zeeman jaarstukken te deponeren. Zeeman Groep, met bijna duizend filialen een van de grootste textielsupers van Europa, deponeerde “uit concurrentieoverwegingen” geen jaarstukken meer. De maximale boete nam eigenaar Jan Zeeman toen voor lief. Niet lang daarna zag de onderneming toch in dat transparantie verstandiger is. Inmiddels behoort Zeeman zelfs tot de top 10 in de transparantiebenchmark van de rijksoverheid en zegt op Linkedin met trots de meest transparante retailer te zijn.

Problematische bestuursverslagen

Met het indienen van het eveneens wettelijk verplichte bestuursverslag – de terugblik en vooruitblik van het bestuur op de resultaten – is het een stuk slechter gesteld dan met de jaarrekening. In 2018 stellen Ruud Vergoossen en Ton Meershoek namens Universiteit Nijenrode vast dat slechts 60 procent van de ondernemingen het bestuursverslag ter inzage heeft. In een vervolgstudie blijkt dat de helft van de ondernemingen niet reageert op het verzoek het bestuursverslag in te zien, waarbij de vraag rijst of dit verslag überhaupt wel bestaat. Om het nog zorgelijker te maken: de accountant heeft in zijn verklaring doorgaans verklaard dat het bestuursverslag verenigbaar met de jaarrekening is. Zelfs bij het beursgenoteerde bedrijfsleven valt nog veel te verbeteren. Onderzoek van Piet Hein Coebergh namens Hogeschool Leiden en de Stichting voor communicatieonderzoek naar jaarverslagen tussen 2003 en 2021 van de top-75 beursgenoteerde bedrijven in Nederland wijst uit dat bedrijven wel steeds meer vertellen maar inhoudelijk weinig zeggen. Zo scoorde in 2021 slechts een derde van de bedrijven een voldoende en een derde scoorde een lager dan een vier, op een schaal van een tot tien.

Voordelen van transparantie

Wetenschappelijk onderzoek heeft herhaaldelijk aangetoond dat ondernemingen baat hebben bij transparante verslaggeving. Transparante ondernemingen kunnen makkelijker geld lenen, makkelijker hun aandelen verhandelen en hebben, als ze genoteerd zijn, een stabielere beurskoers. Transparantie over de bedrijfsstrategie levert ook nog eens een betere bedrijfsreputatie. De voordelen zijn dus evident, maar over de kosten van transparantie bestaat veel onzekerheid. De directe kosten, zoals het samenstellen en verspreiden van informatie, lijken verwaarloosbaar. Het opstellen van een jaarrekening is met professionele software een relatief eenvoudige klus. Dus wat houdt bedrijven tegen?

Angst voor concurrenten

De wetenschap gist naar de redenen. De meest gehoorde verklaring is dat ondernemingen liever hun kaarten tegen de borst houden en concurrenten, toezichthouders, vakbonden, belangenorganisaties of andere stakeholders, niet onnodig wijs maken. Het is echter de vraag of deze angst opweegt tegen de bewezen voordelen.

Transparantie is geen garantie

Transparantie draagt dus bij aan succes, maar biedt daarvoor geen garantie. Er zijn transparante bedrijven die slecht presteren. De strategie of de uitvoering daarvan hoeft immers niet goed te zijn. En er zijn gesloten bedrijven die goed presteren. Transparantie is geen panacee, wel een teken van kracht en zelfvertrouwen. Omgekeerd roepen gesloten bedrijven veel vragen en zelfs wantrouwen op. Onbekend maakt onbemind.