BDO Benchmark Ziekenhuizen 2020: transformatie sector noodzakelijk

Het gemiddelde rapportcijfer bedraagt een 7,3, een kleine daling ten opzichte van 2018 (7,4). Toch kampt de sector met aanhoudende onderliggende problemen en zijn de benodigde investeringen om de ziekenhuiszorg toekomstbestendig te maken en betaalbaar te houden door de uitbraak van COVID-19 urgenter dan ooit.

Impact COVID-19
Ziekenhuizen zijn in 2020 geconfronteerd met onvoorziene uitgaven aan zorg voor coronapatiënten, terwijl andere zorg is uitgesteld. Het stelt ziekenhuizen voor grote financiële uitdagingen en het is nog maar de vraag of zij, ondanks de steunregelingen, volledig gecompenseerd zullen worden voor deze extra kosten. “Lagere rendementen in 2020 en 2021 liggen op de loer. Dat zorgt voor een beperkte ruimte om investeringen vanuit de exploitatie te financieren. Terwijl juist die investeringen nodig zijn om de sector te transformeren zodat zorg ook in de toekomst betaalbaar blijft”, stelt Chris van den Haak, voorzitter van de branchegroep Zorg van BDO.

Blijvende fundamentele problemen
Ook al leek de financiële positie van ziekenhuizen in het algemeen in 2019 stabiel, de onderliggende, fundamentele problemen blijven aanwezig in de sector. BDO ziet drie belangrijke belemmeringen die de transformatie op het gebied van samenwerking, digitalisering en innovatie vanuit het relatief nieuwe gezondheidsdenken in de zorg stagneren. Allereerst, de zeer beperkte investeringscapaciteit van ziekenhuizen. Daarnaast vormt de primair productiegedreven zorgbekostiging een knelpunt en duidt BDO tenslotte op de complexe en niet-transparante verhoudingen tussen medisch specialistische bedrijven (Msb’s) en ziekenhuizen.

Stabiele cijfers
Het gezamenlijke resultaat van de ziekenhuissector bedroeg 278 miljoen euro in 2019, twee miljoen meer dan een jaar eerder. Het gemiddeld rendement bleef net als vorig jaar op 1,5 procent steken. Ook de liquiditeit bleef stabiel op 1,24. De solvabiliteit steeg verder naar 29 procent, een toename van anderhalf procentpunt. Opvallend was de flinke stijging van de kosten voor personeel dat niet in loondienst werkt (PNIL), met name bij de kleinere en middelgrote ziekenhuizen. Deze stegen van 415 miljoen euro in 2018 naar 439 miljoen euro in 2019. Dit kan erop duiden dat de personele buffers bij de ziekenhuizen zelf steeds krapper worden.

De gemiddelde scores voor alle ziekenhuizen samen per onderdeel:

Middelgrote ziekenhuizen maken duikvlucht
Middelgrote ziekenhuizen noteerden een aanzienlijk lager gemiddeld rapportcijfer (6,8) dan in 2018 (7,6). Daarmee daalde het cijfer van deze groep ziekenhuizen het snelst, waar dat een jaar eerder nog bij de kleinere ziekenhuizen het geval was. Deze stegen nu van een gemiddeld cijfer van 7,0 naar 7,1, de grote ziekenhuizen stegen van 7,5 naar 7,6. De flinke daling van het gemiddelde van middelgrote ziekenhuizen is te verklaren door een relatief sterke stijging van personeelskosten en overige bedrijfskosten in relatie tot de stijging van de opbrengsten.

Urgentie transformatie in het hier en nu
BDO ziet vier belangrijke punten die de transformatie van de zorgsector mogelijk moeten maken.

1. Maak duurzaam businessmodel topprioriteit
De haarscheuren in het businessmodel van ziekenhuizen die BDO vorig jaar ook signaleerde, lijken alleen maar te verergeren. De operationele resultaten dalen, de positie van middelgrote ziekenhuizen is flink verslechterd en het investeringsniveau loopt voor alle ziekenhuizen terug. Van den Haak: “Er is sprake van achterstallig onderhoud aan het businessmodel van ziekenhuizen. De focus moet nu echt op een duurzame aanpak waarbij denken in gezondheid centraal staat.”

2. Versterk samen de investeringscapaciteit
Om de investeringscapaciteit te verhogen, is het volgens BDO zaak om de gebaande paden van externe financiering deels los te laten en (nog) meer te gaan werken vanuit de samenwerkingsgedachte van ‘shared savings’. Regionale samenwerking binnen de gehele zorgketen moet leiden tot een structureel effectievere en efficiëntere zorg. De besparingen kunnen worden gedeeld door de zorgverzekeraar, het ziekenhuis en andere ketenpartners. Van den Haak: “Wanneer partijen elkaar vinden in structurele besparingen op de lange termijn, zijn financiële vraagstukken op de korte termijn gemakkelijker op te lossen. Evenwel kan extra geld op de korte termijn noodzakelijk zijn om op lange termijn grip op de zorguitgaven te krijgen.”

3. Add-ons in plaats van een compleet nieuw stelsel
De roep om een nieuw bekostigingsstelsel in de ziekenhuiszorg is begrijpelijk. Toch ligt de oplossing wat BDO betreft veel dichterbij. Slimme add-ons op het huidige stelsel zijn immers effectiever en sneller te realiseren dan het inrichten van een compleet nieuw stelsel met alle kosten, tijd en risico’s van dien. BDO denkt dan bijvoorbeeld aan het introduceren van beschikbaarheidsfinanciering voor de acute zorg en het financieel faciliteren van regionale projecten vanuit zorgverzekeraars. “Vanwege COVID-19 moeten de marktpartijen toch aangepaste contractafspraken maken voor de jaren 2020 en 2021. Dit geeft mogelijkheden om versneld afscheid te nemen van het volumegedreven productiedenken in de zorg”, zegt Van den Haak.

4. Msb’s: minder complex en meer gelijkgericht
Hoewel vrijgevestigde medisch specialisten georganiseerd in Msb’s een positieve bijdrage geleverd hebben aan het kanaliseren van invloed en zeggenschap, is doorontwikkeling van een gelijkgerichte samenwerking volgens BDO essentieel bij een transformatie van het zorglandschap. Van den Haak: “Meer transparantie, eenvoud en de financiële prikkels op de juiste plekken zijn nodig om medisch specialistische zorg doelmatiger te organiseren.”