7 moral hazards van metingen in de accountancy

Toch kunnen goede metingen van de verkeerde indicatoren het zicht op de juiste zaken vertroebelen. De illusie van zekerheid creëert, zoals dat in de verzekeringswereld heet, moral hazards. Wanneer iemand een uitgebreide autoverzekering heeft, is hij mogelijk geneigd minder voorzichtig rijgedrag te vertonen. Een reisverzekering kan er volgens deze theorie aan bijdragen dat reizigers minder achtzaam zijn op hun spullen wanneer zij onderweg zijn. 
 
De meten-is-weten-cultus, samen te vatten onder het McKinsey-adagium ‘wat je kunt meten, kun je sturen’, creëert de illusie van controle en volledige kennis. Het stelt managers en accountants in staat om zelfstandig denken te vervangen door statistieken. “Onzekerheden worden ingewisseld voor een vals gevoel van veiligheid”, aldus de ervaren accountant Ronald J. Barker, die de zeven gevaarlijkste moral hazards van de meten-is-weten-cultus op een rij zette. Het identificeren van deze valkuilen moet bestuurders en accountants helpen om effectiviteit te laten prevaleren boven efficiëntie.  
 
Moral Hazard 1: Metingen op groepsniveau zeggen niets over het individu
Zaken als voordelen en kosten zijn per definitie persoonlijk en subjectief. Geaggregeerde gegevens houden nooit rekening met het individu. We kunnen meten dat het in een vergaderzaal 21 graden Celsius is. Dit zegt echter niets over de beleving van individuele deelnemers aan de vergadering. Waar de één 21 graden Siberisch vindt aanvoelen, verlangt de ander misschien naar een korte broek.
 
Moral Hazard 2: Je beïnvloedt wat je meet
Onderzoekers kunnen datgene wat zij meten – al dan niet onbewust – beïnvloeden. In wetenschappelijke kringen staat dit fenomeen bekend als het Hawthorne-effect. Gedurende de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw onderzocht de National Research Council in een fabriek de invloed van licht op de productiviteit van werknermers. Of het licht nu werd gedimd of feller werd gezet, onder elke omstandigheid werden de werknemers productiever. De onderzoekers concludeerden dat hun eigen aanwezigheid de arbeiders stimuleerde om harder te werken. Overigens worden de uitkomsten van dat onderzoek in de laatste jaren gedeeltelijk betwist. Zo zetten onderzoekers van het National Bureau of Economic Research vraagtekens bij de jarenlang breed geaccepteerde conclusies. 
 
Een ander probleem kan worden geduid als de Wet van Goodhart, vernoemd naar Charles Goodhart, een voormalig adviseur van de Bank of England. Hij stelt dat wanneer een indicator als doelstelling wordt gesteld, deze daarmee zijn status als goede indicator verliest. Mensen kunnen namelijk creatieve manieren zoeken om de doelstelling te bereiken. Wanneer een salesmedewerker een bepaald aantal gesprekken moet inplannen kan hij ervoor te kiezen mensen op agressieve wijze te benaderen of gesprekken met een geringe kans op succes in te plannen. Hiermee behaalt hij zijn doelstelling objectief gezien, maar bewijst hij zijn bedrijf desalniettemin een slechte dienst. 
 
Moral Hazard 3: Metingen verdringen inzicht en intuïtie
Wanneer een indicator onderdeel wordt van de algemene geaccepteerde waarheid, dan wordt het immuun voor logica, intuïtie, kritische onderwerpingen of innovatie. Wie ooit is geweigerd op een overboekte vlucht en een voucher of upgrade naar businessclass heeft ontvangen mag econoom Julian Simon postuum bedanken. Tot 1978 werden reizigers op overboekte vliegtuigen botweg uit het vliegtuig gezet. De vliegmaatschappijen hielden wel statistieken bij over het aantal geweigerde passagiers en hun klachten. Desalniettemin hielpen deze metingen weinig. 

Uiteindelijk bedacht Simon een systeem dat dit probleem oploste. Op basis van intuïtie bedacht hij een systeem waarbij er een soort veiling werd gehouden. Stel dat er op een vlucht met plek voor 250 stoelen, 255 passagiers een ticket hebben aangeschaft. Volgens Simon voorkwam je klachten door klanten vouchers of financiële compensatie aan te bieden. Als bij een bod van 100 euro 3 passagiers bereid waren hun stoel op te geven, moest je het bedrag verhogen naar bijvoorbeeld 125 euro. Misschien was er dan nog één passagier die zijn stoel wilde opgeven en de volgende vlucht wilde pakken. Daarna verhoogde je het bod zo ver als nodig om ook een vijfde passagier te overtuigen om een vliegtuig later te pakken. 
 
Moral Hazard 4: Metingen zijn onbetrouwbaar
Het Bruto Binnenlands Product (BBP) van een land stijgt wanneer een schaap is geboren, maar daalt wanneer een kind is geboren. Een scheiding jaagt het BBP omhoog, omdat er twee huizen ingericht moeten worden. Een hoger BBP lijkt mooi, maar houdt geen rekening met het geluk van nieuwbakken ouders en het oud-Hollandse gezegde ‘scheiden is (financieel) lijden’. Waarom zouden we dergelijke maatstaven vertrouwen? Picasso stelde ooit dat “kunst een leugen is die de waarheid vertelt.” Statistieken en indicatoren lijken echter op waarheden die leugens vertellen. 

[avg-advertorial slug=”word-een-sterke-business-partner-als-controller”] 
 
Moral Hazard 5: Hoe meer we meten, hoe minder we kunnen vergelijken
Een gedachte-experiment: Jij of je geliefde moet een hartoperatie ondergaan. Je spreekt met vrienden, familie, verpleegsters, artsen en andere mensen die je vertrouwt of respecteert. Twee chirurgen worden door vrijwel iedereen aangeraden. Je vindt je weg naar het internet en doet wat onderzoek naar de prestaties van deze twee chirurgen en vindt het aantal succesvolle operaties dat zij hebben uitgevoerd. Bij chirurg A overleeft 65 procent van de patiënten de operatie, terwijl bij chirurg B 25 procent van de patiënten levend van de operatietafel komt.
 
De overweldigende meerderheid van de mensen kiest op basis van deze statistiek voor chirurg B. Toch vertelt deze informatie ons te weinig om een afgewogen besluit te nemen. Misschien heeft chirurg B wel meer patiënten die zeer risicovolle en lastig uit te voeren operaties ondergaan. Of misschien heeft chirurg B wel meer ervaring met de specifieke operatie die jij moet ondergaan. In dat geval zou chirurg B zomaar de geschiktere chirurg kunnen blijken te zijn. Door je alleen te richten op de beschikbare cijfers, kun je een schijnzekerheid creëren. 
 
Moral Hazard 6: De toename van menselijk kapitaal is lastig te meten
Ideeën ontstaan altijd door mensen, nooit door dieren of objecten. In ontwikkelde economieën zit ongeveer 80 procent van het kapitaal besloten in menselijk kapitaal. Een hoop van de kennis is impliciet en daardoor lastig te vangen in spreadsheets of taartdiagrammen. We kunnen misschien de fysieke bezittingen en patenten van technologiebedrijven als Google en Apple meten, maar dit vertelt ons niets over het menselijk kapitaal dat ook wel bekendstaat als een ‘onzichtbare post op de balans’. 
 
Het traditionele boekhouden kan nog maar een zesde van de marktwaarde van de Amerikaanse beurs verklaren. Accountants omschrijven het verschil tussen marktwaarde en boekwaarde als goodwill. Maar dat is slechts een concept om het onvermogen om met dit probleem om te gaan te maskeren. 
 
Moral Hazard 7: Metingen uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst 
Wanneer je in je auto rijdt zit je dashboard vol informatie over het toerenaantal, de temperatuur, de oliedruk, het aantal gereden kilometers en het benzinepeil. Deze informatie informeert je over waar je bent of bent geweest, maar niet over waar je heen gaat. Als accountant kijk je ook vaak in de achteruitkijkspiegel. Je constateert hoe een bedrijf heeft gepresteerd, maar weet niets over de mogelijkheden of moeilijkheden die een bedrijf in het vooruitzicht heeft. 
 
De toekomst is onmeetbaar
De Deense wijsgeer Søren Kierkegaard stelde ooit dat “het leven alleen achterwaarts begrepen kan worden, maar voorwaarts geleefd moet worden.” Het lijdt geen twijfel dat metingen ons helpen om te reflecteren op zaken in het verleden en ons helpen om bestaande theorieën aan te scherpen. Metingen kunnen echter nooit de plaats van dromen, verbeelding, passie of ondernemersgeest innemen. 
 
Geen enkele indicator is in staat om de rijkheid van vrije geesten die de toekomst willen verbeteren vast te leggen.